Klaas kan alles. Of in elk geval wíl Klaas alles kunnen – en daarom probeert hij de gekste dingen uit. Klaas van Kruistum, presentator van het populair-wetenschappelijke tv-programma ‘Klaas Kan Alles’ en bekend van andere tv-programma’s als Checkpoint en ‘Wie is de Mol?’ (hij was de ‘mol’ in 2016), is nieuwsgierig en altijd in voor een nieuwe uitdaging.
De kerk, de Bijbel – het werd hem allemaal met de paplepel ingegoten. Toch bleek geloven juist iets dat hij op een gegeven moment níét meer kon. Hij was “heel actief” in de kerk, speelde bijvoorbeeld gitaar als er op straat geëvangeliseerd werd. “In onze kerk gold een vrij vaststaand wereldbeeld. Ik had met mijn ouders weleens discussie, bijvoorbeeld over welke muziek je luisterde of wat je wel en niet deed op zondag. Maar ik heb het nooit ervaren als zwaar.”
“Heel herkenbaar, die wereld”, zegt Paul Visser. “Ik heb me er op jonge leeftijd juist enorm tegen verzet. Maar ik hoor bij jou niets van afkeer. Had je er persoonlijk iets mee?” Klaas peinst. “Ik was me er goed van bewust wat het geloof inhield, maar misschien moet ik achteraf constateren dat het een vanzelfsprekendheid was.”
Verknipt
Vragen kreeg Klaas pas later, vooral toen hij voor het EO-programma ‘Bestemming onbekend’ de wereld over vloog. Op het vliegveld vroeg hij Nederlandse jongeren of ze hun ticket wilden ruilen voor ‘de reis van hun leven’. Hij nam hen mee naar een achterbuurt, een vuilnisbelt, lijmsnuivende kinderen – “heel veel armoede, schrijnend onrecht”.
“In een paar jaar tijd zag je een hoop leed”, constateert Rob Visser. “Wat deed dat met je?” Klaas kreeg er een “verknipt beeld” van de wereld van, hij raakte langzaam afgestompt. “Bij straatkinderen in Brazilië waren de kandidaten diep onder de indruk, zelf merkte ik dat ik het vond meevallen. Heel bizar.”
In een kraamkliniek in Oeganda overleed een hoogzwangere vrouw tijdens de bevalling, nadat de baby al in haar buik overleden was. Een paar dagen later zat Klaas in een Nederlands ziekenhuis met zijn eigen hoogzwangere vrouw. “Dan besef je wat een ongelooflijke luxe wij hebben in Nederland.”
“Dat kan wrang voelen”, weet Paul Visser uit ervaring. Toen zijn te vroeg geboren eigen kleinkind vanuit Malawi naar Johannesburg in Zuid-Afrika vervoerd moest worden, dekte de verzekering de kosten. “Natuurlijk ben je blij dat dat mogelijk is, maar het voelt ook scheef.”
Zoethoudertje
De reizen waren een avontuur, tegelijkertijd ervoer de presentator steeds meer frictie. “Op een gegeven moment hoorde ik een preek waarin gezegd werd: God heeft een plan met je leven. Ik dacht: heeft God dat dan alleen voor mensen in Nederland of zo?”
De vragen stapelden zich op in zijn hoofd. Een half jaar na de enorme aardbeving van 2010 was hij in Haïti. “De uitzichtloosheid was enorm”, herinnert hij zich. “Mensen leefden in vluchtelingenkampen. Als er een storm zou komen, zou alles weer met de grond gelijkgemaakt worden.”
Hij ontmoette een meisje dat dezelfde naam droeg als zijn eigen dochter en net zo oud was. “Zij staat met 20-0 achter, realiseerde ik me, en ze kan er níéts aan doen. Hoe verhoudt zich dat tot wat ik altijd heb geleerd, dat God een plan met je leven heeft? Niet!” Er knakte iets in hem. “Alles wat ik meegekregen had, al die mensen die altijd precies konden uitleggen hoe God het bedoeld had … Ik voelde: zo zit het dus niet in elkaar. Dan moet ik ook eerlijk zijn: ik ga hier afscheid van nemen.”
Grote vragen zijn ook Paul Visser niet vreemd. “Het idee dat alles wat er gebeurt voortkomt uit Gods voorzienigheid, is niet bijbels. Paulus is dwarser en sprak in Romeinen 8 over zinloosheid. Dat roept de vraag op: hoe is God dan níet en wél aanwezig in onrecht en misère?”
‘Ik dacht: dan maar als atheïst door het leven’
Klaas: “Als de vragen er eenmaal zijn, is de geest uit de fles.” En die ging er ook niet zomaar meer in. “Ik trok de conclusie: dan maar als atheïst door het leven. Maar dat bleek superingewikkeld. Als je opgevoed bent met bepaalde christelijke waarden, op basis waarvan ga je nu dan keuzes maken in het leven? Geen idee. Ineens was het beeld: we zijn alleen een klomp chemie – succes ermee! Alles stond op losse schroeven.”
Pittige brieven
Wat Paul Visser verbaast: “Bij zo’n intensief tv-programma zou professionele begeleiding moeten zijn.” En eigenlijk hadden de vragen die het programma opriep gewoon besproken moeten worden, vindt hij. “Rijen gelovigen zijn opgegroeid met het beeld dat God een plan met je leven heeft. Het gevaar daarvan is dat je alle grilligheid van het leven op God terugvoert en hem daarvoor verantwoordelijk houdt. Maar dát is niet de God van de Bijbel. De EO had deze kans kunnen aangrijpen om zo’n denksysteem aan de kaak te stellen. Dat had winst opgeleverd.”
De Amerikaanse zanger Michael Gungor wierp voor Klaas nieuw licht op zijn vragen. “In een interview vertelde hij over zijn nieuwe liedje over moeder Teresa. Iedereen kent haar als een godvruchtige vrouw die veel mensen hielp. Wat maar weinigen weten, is dat ze ook heel pittige brieven aan God heeft geschreven. In dat liedje roept ze uit: Oh my God, where are you? Waar bent U eigenlijk in al deze ellende? Het sneed door mijn ziel. Dit waren míjn woorden.”
“Die vraag houdt heel veel mensen bezig”, denkt Rob Visser. “Het is belangrijk om die gewoon te stellen.” Zijn collega wijst op de Bijbel. “Daar zie je óók onrecht en rottigheid, daar wordt geschreeuwd en gehuild. We mogen dat niet recht praten. In de Bijbel wordt juist verwoord dat het van geen kant klopt met hoe God het heeft bedoeld en hoe Jezus dat bestrijdt.”
Milder
Gungor bleek “een heel ontspannen kijk op geloven te hebben”, vertelt Klaas. “Hij zei: er zijn dingen die de wetenschap kan verklaren, en er zijn dingen die daar niet in passen. Dan komt geloof om de hoek kijken.”
Het betekende het begin van nieuwe inzichten. “Ik was gewend om alles rationeel te willen verklaren, maar ik heb geleerd om milder voor mezelf te zijn. Het is waardevol en hoopvol om van gedachten te wisselen over vragen. Maar als er geen antwoord is, dan is dat prima. Voor mij is het mysterie groter geworden, en dat geeft juist veel lucht. Ik kan het naast me neerleggen als ik ergens geen antwoord op weet. Absolutisme heeft plaatsgemaakt voor eerlijkheid. Dat brengt mij ontspanning.”
‘Voor mij is het mysterie alleen maar groter geworden’
De manier van geloven waarmee hij is opgegroeid, heeft er ook voor gezorgd dat hij zichzelf “vaak over de knie legt. Er komt steeds weer twijfel in mij bovendrijven: doe ik het wel goed? Daar wil ik anders mee omgaan. Ik wil het in de ogen kijken en me realiseren dat dit bij mijn leven hoort.”
“Je praat er vrijmoedig over, en je hoort nog steeds bij een geloofsgemeenschap. Wat heb je hervonden?” vraagt Rob Visser zich af. Van Kruistum legt uit dat hij de Bijbel nu met andere ogen leest. “Kijk naar hoe Jezus in het leven stond: radicaal, scherp op hypocrisie en liefdevol naar mensen die het op de een of andere manier niet rooien.”
“We hadden het net over het beeld van God dat je kwijtraakte”, brengt Rob in herinnering. “Nu heb je het over Jezus. Helpt het geloof in Jezus jou om de weerbarstige werkelijkheid te aanvaarden?”
Klaas kijkt nadenkend voor zich uit. “Dat weet ik niet zo goed. Ik weet alleen dat er iets gebeurt als je anderen probeert te benaderen zoals je zelf benaderd wilt worden. Als je met die liefde aan de slag gaat, dan kunnen dingen die kapot zijn weer heel worden.”
“Het mooie”, zo zegt Paul Visser, “is dat het behapbaar wordt gemaakt. In de ontmoeting met mensen vindt ook de ontmoeting met God plaats. Ik kan de wereld niet redden, maar ik kan wel mijn verantwoordelijkheid nemen door recht en goed te doen. Je kunt je vragen hebben bij Gods liefde als je om je heen kijkt. Maar tegelijk zeg ik: zonder Gods reddende liefde zijn we pas echt de pineut!”
Hij realiseert zich dat veel bijbelverhalen voor buitenstaanders onzinnig klinken. “Een vrouw die zomaar zwanger wordt, Iemand die opstaat uit de dood? Maar juist in die verhalen gloort er hoop: God dient zich genadig bij ons aan. Hij discrimineert niet, Hij zet niet weg, maar hij zegt links en rechts een bevrijdend woord.”
Nieuwsgierig
Rob Visser herkent de vragen van Van Kruistum wel. “Als dominee tob ik soms ook met een preek. De werkelijkheid van God staat diametraal op onze wereld. Mensen hebben veel moeite om dat te rijmen. Wat zeg je daar dan over? Is jouw antwoord nu: ik troost me met de gedachte dat het uiteindelijk toch goed afloopt?”
“Dat weet ik niet.” Klaas is er maar liever eerlijk over. “Tenminste, het gaat op en af wat ik daarover denk. En ik vind het prima om dat gewoon te laten zijn.” Maar Rob Visser vraagt nog even door: “Wat geeft jou moed en hoop voor de wereld, wat inspireert jou?”
Mild zijn en nieuwsgierig blijven, daar moeten we het mee doen, denkt Klaas. “Ik probeer met een open blik om me heen te kijken. Dan krijg je een connectie met mensen en vallen dingen op hun plek. We zijn allemaal gebroken stukjes mens, met elkaar proberen we het te rooien. Alleen vanuit die houding lukt het mij om voorbij die strengheid richting mezelf te komen. Dat gun ik iedereen.”
---
Klaas van Kruistum
Klaas van Kruistum (1976) is getrouwd en heeft vier dochters. Jarenlang werkte hij als radiopresentator, in 2008 ging hij ook voor tv aan de slag. Hij raakte bekend dankzij EO-jeugdprogramma’s als Checkpoint. In 2014 stapte hij over naar KRO-NCRV. Hij presenteert nu onder andere het interactieve ZappLive en het populair-wetenschappelijke familieprogramma ‘Klaas Kan Alles’. Voor de Protestantse Kerk presenteert hij halfjaarlijks Sirkelslag, in 2019 was hij verslaggever bij The Passion, en in 2020 presentator van het Petrus Festival.
