Als Jos Wienen iets heeft besloten, gaat hij daar volhardend mee aan de slag. Ook als hij daarbij gehinderd wordt, en zelfs als zijn eigen leven in gevaar komt. Zo nam de burgemeester, die bekendstaat om zijn discipline en dossierkennis, zich voor om met harde hand op te treden tegen criminaliteit in Haarlem. Dat leidde tot ernstige bedreigingen. Wienen woonde maanden op een onderduikadres en had voortdurend beveiligers om zich heen. Pas sinds het einde van de zomer mag hij weer alleen over straat.
“Hoe heb je die tijd beleefd?” vragen Rob en Paul Visser zich af. “Ik heb me nog nooit zo veilig gevoeld”, lacht Jos Wienen. “Ik had van ‘s ochtends vroeg tot ‘s avonds laat heel aardige en professionele mensen om me heen. Maar het was ook lastig, want ik was nooit alleen. En echt alles moest gepland worden. Ik mocht niet in mijn eigen huis blijven, ik kon niet meer zomaar bij de mensen zijn met wie ik normaal gesproken leef. Dat is vervelend.”
Onkruid wieden
In augustus werd de beveiliging stukje voor stukje ‘afgeschaald’, zoals dat heet. Zijn aanpak blijft onveranderd: hard optreden tegen criminaliteit in Haarlem, ‘zijn’ burgers beschermen. “Ik wil er pal voor staan dat criminelen geen ruimte krijgen. Want criminaliteit gaat niet alleen in tegen regels, maar het gaat ook ten koste van mensen.”
Hij hoort als burgemeester regelmatig over grof en bruut geweld. Criminaliteit is als onkruid: heb je net gewied, schiet het ergens anders weer op. Je zou er moedeloos van kunnen worden. Zo niet Wienen. “Het hangt af van je manier van kijken naar de wereld. Als je oog hebt voor de juiste symbolen en signalen, weet je: het is niet hopeloos.” Zijn geloof leert hem dat steeds opnieuw. “Jezus heeft duidelijk laten zien dat het gaat om liefde, voor God en voor de naaste. Dáár doe ik dit allemaal voor.”
Het doet Paul Visser denken aan een overdenking die hij onlangs hoorde “over een onkruid dat zich onder de grond verspreidt. Het komt steeds weer op als je het weghaalt, toch moet je dat consequent blijven doen. Alleen dan kan het afsterven.”
Op verhaal
In de hectiek van zijn dagelijks leven is het belangrijk om regelmatig op verhaal te komen, realiseert de burgemeester zich. “Mijn agenda is altijd gevuld en alles lijkt belangrijk. Maar het is niet goed en niet gezond om steeds maar door te rennen.”
“Hoe haal jij jezelf dan weer op als mens?” vraagt Paul Visser zich af. De zondag, die heeft Jos Wienen daar hard voor nodig. “Ik ben van jongs af aan gewend om dan rustdag te houden. In de loop van de jaren ben ik de zondag ook steeds meer gaan ervaren als de dag waarop je op verhaal komt.”
Een vast onderdeel van deze dag is naar de kerk gaan. “Een belangrijk moment om weer met God verbonden te worden”, vindt hij. “Lang niet altijd komt dat door de preek, soms gebeurt dat ook door een enkel woord uit een bijbelverhaal, een ontmoeting, het orgelspel of het kerkgebouw.”
Welke bijbelverhalen helpen hem om weer op adem te komen, willen Visser en Visser weten. “De wonderbaarlijke visvangst”, noemt Wienen als voorbeeld. “Je bent beroepsvisser, je weet hoe het werkt, en op een dag vang je niets. Dan zegt iemand: ‘Gooi het net uit aan de andere kant.’ Dat klinkt als een advies van niks. Want als er aan de ene kant geen vis zit, zit er aan de andere kant ook niets.” Het verhaal zet hem elke keer aan het denken. “Soms staar je je blind op de manier waarop je iets doet. En plotseling bedenk je: misschien moet het net aan de andere kant uit.”
En zo zijn er meer verhalen. De verloochening van Petrus in het Johannesevangelie bijvoorbeeld: “Zo mooi hoe Jezus die vraag stelt: ‘Hou je van Me?’ En dan nog een keer. En nóg een keer.” Of het verhaal van koning David. “Daarin zie je zijn grootheid én zijn kleinheid. Soms zeggen mensen zelfs: David was eigenlijk een naar mens, als je kijkt naar wat hij allemaal heeft gedaan. Maar dat maakt dit bijbelgedeelte zo levensecht.” Paul Visser glimlacht: “Nu staat de theoloog in je op.”
Leven van vergeving
Bekende verhalen kunnen soms sleets lijken. “Maar wanneer ze je eigen bestaan raken, gaan ze leven.” Dit gebeurde toen Wienen ooit een drukke kerkdienst bezocht in Rijnsburg. De preek ging over de mens die zondigt en God die daar boos over is, maar het toch vergeeft. “Het klassieke verzoeningsverhaal”, vat hij samen. “Opeens dacht ik aan de gelijkenis van die genadige koning.” In Mattheüs 18 vertelt Jezus over een man die een heel grote schuld kwijtgescholden krijgt, maar die vervolgens nalaat om een ander een kleine schuld kwijt te schelden.
Wienen, die op dat moment al een aantal jaren gescheiden was, keek ineens met nieuwe ogen naar dat verhaal. “Ik zat vast in mijn gemis en verdriet. Ik was verongelijkt over hoe het was gelopen. Toen ik naar die preek luisterde, realiseerde ik me plotseling: dit gaat over míjn situatie. Ik ben heel lang boos en verdrietig geweest, terwijl ik wéét dat ik als mens leef van vergeving. Plotseling was mijn boosheid weg. Natuurlijk was niet alle pijn verdwenen, daar blijf je dan blijkbaar mee worstelen, maar die verongelijktheid kon ik wél loslaten.”
“Ik kon de verongelijktheid loslaten.”
Een mooi verhaal, vindt Paul Visser. “Als we oprecht kunnen zeggen: ‘Vergeef ons onze schulden, gelijk ook wij vergeven onze schuldenaren’, dan schept dat ruimte. Naar de ander en naar jezelf, omdat je ook inziet en toegeeft waar je zelf ontspoorde.”
Totale stilte
Op verhaal komen kan dus in een drukke kerk, maar het kan juist ook op een tegenovergestelde plek: in de stilte van de woestijn. Ooit ging Wienen tijdens een vakantie in Israël naar de berg Sinaï in Egypte. Op die berg – ook wel Horeb genoemd – wilde de profeet Elia ooit God ontmoeten.
“Mensen beklimmen die berg ‘s nachts, want het schijnt een weergaloze ervaring te zijn om daar de zon op te zien komen. Wij konden alleen overdag en ik wilde echt die berg op. De gids was resoluut: ‘Dat is onmogelijk.’ Het is daar midden op de dag tussen de 40 en 50 graden, moet je weten.”
Maar Jos Wienen hield aan – en won. Even later liep hij mét gids de berg op. Hij grijnst. “Dan begrijp je wel waarom het wordt afgeraden. De zon brandt genadeloos, om je heen is niets dan blauwe lucht en verlatenheid.”
Daar, op die plek, begreep hij ineens hoe het voor Elia geweest moest zijn. “Elia wilde God ontmoeten. Er was onweer, er was storm, maar daarin was God allemaal niet. Hij ontmoette God in het suizen, in de koelte. Ik was daar in totale stilte. Zo stil dat ik bij wijze van spreken het bloed door mijn lichaam kon horen lopen. En toch wist ik: ik ben niet alleen. Het klinkt misschien groot, maar het was voor mij bijna een godservaring.”
Rob Visser is ook een keer de Horeb op geweest, maar dan wél ‘s nachts. “Wat jij nu beschrijft, dat was bij mij niet aan de orde. We gingen midden in de nacht met een groep de berg op. Onderweg hield ik mijn hart vast, bang dat er iemand in een ravijn zou vallen. Boven zaten honderden mensen klaar om de zonsopgang mee te maken.” Hij lacht. “Elia voelde héél ver weg.”
“Wij hadden de tip gekregen om ergens langs de weg een uur lang in de woestijn te gaan zitten”, herinnert Paul Visser zich, die ooit ook dezelfde plek bezocht. “Na een kwartier in de stilte kun je je eigen gedachten bijna horen. Het deed mij denken aan wat in Hosea 2 vers 16 staat: ‘Daarom zal ik haar meelokken naar de woestijn en dan tot haar hart spreken.’ Er komt ruimte in je hart.”
Ontspannen
Maar het dagelijks leven is voor de meeste mensen niet te vergelijken met de stilte in een woestijn. Hoe kan die ruimte dan toch ontstaan? “We zouden speelser met het leven moeten omgaan”, denkt Rob Visser. Hij haalt het onkruid weer aan: “Wij hebben een paar maanden geleden een nieuwe tuin aangelegd. Na onze vakantie was alles compleet overwoekerd door onkruid. Je kunt dan bij de pakken neer gaan zitten, maar ik dacht: wij zijn gemaakt om te spelen. Dus zo heb ik dat onkruid aangepakt. Volgens mijn vrouw ging ik fluitend de tuin in en kwam ik er fluitend weer uit.”
Wat hij maar wil zeggen: het leven staat ook vol onkruid, maar “laten we, juist op de momenten dat we onkruid zien opschieten, terugkomen bij de vraag: waar gaat het om? Wat vraagt God van ons? We moeten de toon van het leven vasthouden.”
“Als iemand dat goed kan, is het Jezus”, vindt Paul Visser. “Diep verbonden met zijn Vader ging Hij op een ontspannen manier om met allerlei lastige situaties en ingewikkelde mensen.” “Zelfs Hij, ja”, zegt Jos Wienen. “Ook al lag het lot van de wereld op zijn schouders, Hij bleef toch heel rustig. Voor mij geldt: ik doe mijn best – en hopelijk zegent God mijn werk en helpt het de samenleving – maar de wereld hangt niet van mij af. Dat te weten, helpt om op te ademen.”
---
Jos Wienen
Geboren: 1960, Ridderkerk
Gezin: vier kinderen
Bekend als: burgemeester van Haarlem. Van september 2018 tot en met augustus 2019 was hij de zwaarst beveiligde burgemeester van Nederland.
Wienen studeerde theologie en geschiedenis en gaat regelmatig voor in kerkdiensten. Hij begon zijn politieke loopbaan als CDA-gemeenteraadslid in Ridderkerk, was jarenlang wethouder in deze gemeente en was aansluitend burgemeester in Katwijk.
Foto's: Sjaak Verboom
