‘Gedenken lijkt een beladen woord. We denken gelijk aan slachtoffers van oorlog en geweld, maar gedenken verbindt juist verleden, heden en toekomst. Het was in mijn eerste jaar als student godgeleerdheid in Groningen, dat we op 4 mei samen met de hoogleraar naar het monument bij de Martinikerk gingen voor de herdenking van de oorlogsslachtoffers. Op de terugweg zei de hoogleraar tegen mij dat hij het moeilijk had gevonden dat ik daar als Duitse bij hen had gestaan, en dat hij dat niet van zichzelf had verwacht. Dat deed iets met mij. Sindsdien houd ik mij op 4 mei gedeisd.
Dit voorbeeld maakt duidelijk dat gedenken en herdenken meer is dan herinneren. Herdenken doen we samen, en dat kan ook zonder persoonlijke herinnering. Naast droevige gebeurtenissen worden er ook blijde momenten herdacht. Zoals het Leidens of Gronings ontzet, en uiteraard 5 mei. Bij een herdenking gaat het om de betekenis van die gebeurtenis, dat is belangrijk.
Door te gedenken, gaan we op een actieve manier in de geschiedenis staan. We maken ons deelgenoot van de geschiedenis. En dan kan gedenken ineens heel spannend worden, zeker ook wanneer het eigen verleden pijn doet. Dat laten de emoties rond het nieuwe onderzoek naar de Indonesische onafhankelijkheidsoorlog goed zien.
Die spanning is er ook bij de gedenking van het bombardement op Nijmegen. Want wat betekent het om de slachtoffers te gedenken van een bombardement door de bevriende Amerikanen? De kerken stonden mede aan de wieg van de herdenking van dit bombardement. Hierdoor is er nu jaarlijks een officiële herdenking die vooraf wordt gegaan door een kerkdienst. Dat laat de kracht van gedenken zien.
We denken misschien dat gedenken een last is die we moeten meedragen. Maar het is juist omgekeerd: dat wat wij gedenken verliest zijn grip op je. Gedenken maakt het verleden vruchtbaar voor het heden en voor de toekomst. Ook nu het opnieuw oorlog is in Europa.
Op weg naar Pasen gedenken wij in de kerk het leven en sterven van Jezus. Ook dat is een gedenken dat vooruitwijst. De kunstenaar Jouk Boon laat in zijn kruiswegstaties zien hoe zo’n actief gedenken tot een hedendaagse verbeelding leidt. Waar wij de lijdensweg van Jezus gedenken, worden wij deelgenoot van Gods geschiedenis met de mensen. Een geschiedenis die niet doodloopt op macht, vrees, geweld en slachtoffers. Maar een geschiedenis die uitloopt op een nog grotere verbondenheid van God met de mensen.'
