Tijdens elke kerkdienst vinden collectes plaats. Dit gebeurt na de preek. Deze ‘inzameling van de gaven’ is al gebruikelijk sinds het begin van het christendom, al ging het aanvankelijk niet alleen om geld.
De eerste christenen, die vaak bij een van hen thuis bij elkaar komen, houden bijvoorbeeld agapè-maaltijden (liefdemaaltijden): iedereen neemt iets te eten mee en dat delen ze met elkaar. Wat overblijft, gaat naar armen, zieken en gevangenen.
Als een paar eeuwen later de eerste kerken worden gebouwd, komen daar altaartafels in te staan. Na de preek worden de gaven van de gemeente naar zo’n tafel gebracht. Hiermee vieren de kerkgangers onder andere het avondmaal. De rest wordt na de viering uitgedeeld aan mensen die tekortkomen.
Een deel van de protestantse kerken viert niet meer wekelijks het avondmaal, maar het inzamelen van de gaven herinnert hier nog steeds aan: kerkgangers delen van wat ze bezitten.
Een protestantse dienst telt meestal twee of drie collectes. De eerste heeft altijd een diaconaal doel: hulp aan mensen dichtbij of ver weg. Andere doelen voor de collectes daarna kunnen bijvoorbeeld het onderhoud van het kerkgebouw, activiteiten van de gemeente of een ander diaconaal doel zijn. Het is de taak van de diakenen om de gaven in te zamelen.
In het volle zicht
Tijdens de Synode van Dordrecht in 1574 besluit men dat collecteren bij de deur het meest praktisch is. Dan wordt de kerkdienst namelijk zo min mogelijk verstoord. Het staat kerken echter vrij om de gaven wél tijdens de kerkdienst in te zamelen.
In de meeste kerken staan aanvankelijk alleen collectebusjes bij de uitgang, maar veel kerkgangers lopen daaraan voorbij als ze de kerk uit gaan. Collecteren tijdens de dienst blijkt meer op te leveren.
Aanvankelijk gebeurt dat met een open schaal, net als bij de katholieken. Dat vinden de calvinistische kerkgangers echter ongemakkelijk. Geld is een persoonlijke kwestie, bovendien is soberheid belangrijk. Anderen zouden kunnen denken dat je te koop loopt met je rijkdom. Ze willen hun geld – of het gebrek daaraan – niet in het volle zicht van andere kerkgangers laten zien.
Onbespied
De oplossing: een geldzak, zodat niemand kan zien hoeveel kerkgangers erin stoppen. De traditionele collectezak is gemaakt van fluweel in een stemmige kleur, zoals zwart, donkerrood of donkergroen. Aan de bovenkant zit een ronde houder met twee of drie korte handvatten, om zelf makkelijk door te kunnen geven in de kerkbank. Er komen ook collectezakken aan lange stokken waarmee diakenen en collectanten – met handschoentjes aan om splinters te voorkomen – de rijen langs gaan.
In veel kerken is de fluwelen zak inmiddels niet meer (altijd) nodig: kerkgangers kunnen hun gift ook digitaal geven. Tijdens de corona-lockdowns is het geven via een app door de vele livestreams alleen maar meer gebruikelijk geworden. Of de collectezak toch een blijvertje is, zal moeten blijken. In elk geval kun je daarin écht onbespied geven wat je wilt.
