‘Openbare geloofsbelijdenis’ houdt in dat iemand tijdens een speciale kerkdienst, vaak rond Pasen of Pinksteren, het geloof belijdt in God de Vader, de Zoon en de heilige Geest. De gelovige wordt daarmee belijdend lid van de gemeente.
De belijdenis is eigenlijk een antwoord op de doop: hiermee beaamt de gelovige het sacrament van de doop. Gemeenteleden die nog niet eerder zijn gedoopt, ontvangen daarom bij de openbare geloofsbelijdenis eerst de doop. In sommige gemeenten kun je alleen deelnemen aan het heilig avondmaal, of ouderling of diaken worden, als je belijdend lid bent.
Dopen in de paasnacht
Kerkvader Hippolytus beschrijft in ongeveer 215 na Christus hoe de Vroege Kerk omgaat met nieuwe gelovigen. Toetreders krijgen maar liefst drie jaar catechese, daarna vasten ze in de Veertigdagentijd. Tijdens de paasnacht worden ze gedoopt en spreken ze een voorgeschreven geloofsbelijdenis uit. Hierna legt de bisschop de dopelingen de handen op en zalft hen met olie, als teken van het ontvangen van de heilige Geest en het uitdrijven van demonen.
Vormsel
In de middeleeuwen, als de kerk vooral groeit door geboorten in plaats van door toetredingen, doopt de priester pasgeboren kinderen. De handoplegging en zalving moeten wachten tot de bisschop langskomt.
Dit verandert rond de elfde eeuw. Er komt een los, nieuw sacrament voor gedoopte kinderen. Ergens tussen hun 7e en 10e levensjaar krijgen zij het vormsel: hiermee wordt de werking van de heilige Geest (ontvangen bij de doop) verstrekt. De bisschop dient het vormsel toe door het voorhoofd van het kind te zalven met heilig chrisma, een mengsel van geurige olie en balsem. Het kind ontvangt zo de bijzondere kracht van de heilige Geest om van het geloof te getuigen. Tegenwoordig krijgen kinderen pas vanaf hun 12e het vormsel toegediend.
Belijdenis en avondmaal
Protestanten willen na de Reformatie af van sacramenten waar zij geen duidelijke Bijbelse oorsprong voor zien. Alleen doop en avondmaal zijn voor hen sacramenten. Juist om gelovigen te onderwijzen in die sacramenten, en om de kerk te redden van ‘onwetendheid en verval’, stelt Calvijn een openbare belijdenis in. Jongeren krijgen van hun 7e tot hun 14e catechisatie, intensief onderwijs in de geloofsleer. Als antwoord hierop doen jonge gelovigen openbare belijdenis van het geloof. Een dag of een paar dagen later mogen ze dan voor het eerst deelnemen aan het heilig avondmaal.
Thuis, school en kerk
Tijdens de Synode van Dordrecht (1618-1619) wordt officieel besloten deze calvinistische lijn te volgen. In de Nederlands Hervormde Kerk krijgen kinderen iedere zondag catechisatie van de dominee, en ook op school (onderwijzers moesten hier zelfs een examen voor afleggen) en thuis ligt de nadruk op het overbrengen van de geloofsleer.
Drie tot vier weken voor de geloofsbelijdenis, zo rond hun 14e, krijgen kinderen speciaal les over de betekenis van het heilig avondmaal. In eerste instantie wordt in Nederland alleen geloofsbelijdenis afgelegd voor de kerkenraad (of een afvaardiging daarvan). Inmiddels is het juist een gebeurtenis die plaatsvindt voor in de kerk, met de hele gemeente als getuige.
Ontwikkeling
Waar vroeger het belijdenis doen vaak gebeurde op een bepaalde leeftijd, bijna als een vaste traditie, is er tegenwoordig meer ruimte om daarin zelf een keuze te maken. Nog steeds wordt de belijdenisdienst voorafgegaan door een periode van voorbereiding. Dit kan bijvoorbeeld een jaar lang belijdeniscatechisatie zijn of een serie gesprekken met een predikant. De periode biedt een mogelijkheid voor geestelijke ontwikkeling. Daarnaast verdiept het gemeentelid zich in zijn of haar kennis van de Bijbel en de geloofsleer van de kerk.
Beeld: Arend-Jan Westerhuis
