Het is een prachtige dag als ik de kerkenfietstocht Eext-Gieten-Gieterveen maak. In fietsprovincie nummer 1: Drenthe. De zon schijnt, het is nog uitbundig groen en de schapen liggen lodderig in de schaduw. De route gaat door stille dorpen en over rustige wegen. Eext, aan het begin van de tocht, is een dorp met wel zeven brinken. Misschien lijkt het daarom wel alsof je hier het verleden binnen fietst. Brinkdorpen (of esdorpen) zoals Eext ontstonden in de hoge middeleeuwen. Ze zijn in grote delen van het land te vinden op de overgang van droge zandgronden naar natte weidegebieden.
Het startpunt is de Hervormde kerk aan de Kloosterstraat 2. Het is een zogeheten ‘zaalkerk’, die niet meer gebruikt wordt voor de kerkdienst. Eind 2011 werd dit kerkje overgedragen aan de stichting Het Drentse Landschap. De kerkgemeente heeft zich aangesloten bij de Jacobskerk in Rolde.
Zaalkerk en kerkzaal
Een zaalkerk is een rechthoekig kerkgebouw dat maar één ‘schip’ heeft: de kerkzaal is één grote ruimte. Veel oude protestantse kerken zijn uitgevoerd als zaalkerk. Niet zo gek, want de preek stond altijd centraal in de protestantse eredienst: het was dus belangrijk dat de dominee goed zichtbaar was. Ook veel moderne kerken zijn gebouwd als zaalkerk.
De geschiedenis van het kerkje gaat terug tot 1841. Eext viel tot die tijd kerkelijk gezien onder Anloo. Maar met een eigen kerkgebouw hoefden de inwoners van Eext niet meer zo ver te reizen naar de kerk. En bovendien kon het dorp zich zo onderscheiden. In die tijd, de 19e eeuw, kregen de afscheidingsbewegingen in Drenthe nogal wat aanhang, vooral in dorpen die geen eigen kerkgebouw hadden. Met meer eigen dorpskerken hoopte de Hervormde Kerk haar leden te behouden.
Deze kerk is in 1991 aangewezen als rijksmonument. Ze wordt nu gebruikt voor festiviteiten, concerten, films en vergaderingen. De Stichting Oude Drentse Kerken (SODK), de huidige eigenaar, onderhoudt de kerk. Deze stichting werd in 2003 opgericht door Het Drentse Landschap. Ze zet zich in voor het behoud van de boegbeelden van de Drentse cultuurgeschiedenis.
Via knooppunten
Het grootste deel van deze route loopt langs fietsknooppunten. Ze staan aangegeven op de routebeschrijving ‘Eext-Gieten-Gieterveen’, die u kunt downloaden onderaan de site van Het Drentse Landschap. Let goed op de bordjes met de groene cijfers. Ze zitten aan lantaarnpalen, verkeersborden of aan lage paaltjes in de berm. Als u bij een kruising geen bordje ziet, ga dan gewoon rechtdoor. Naast deze kerkenfietstocht heeft de Stichting Oude Drentse Kerken in deze omgeving nog meer fietstochten uitgezet, met lengtes van 20 en 30 km.
Routebeschrijving
Tijdens de tocht volgt u grotendeels de fietsknooppunten, maar nog niet op de route van Eext naar Gieten. U start met de rug naar het kerkje van Eext. Eerst even linksaf en dan meteen weer rechts, de Kerkstraat. Daarna neemt u het eerste straatje rechts, het Fabrieksstraatje. Op de kruising met het restaurant gaat u rechtsaf. Deze weg blijft u volgen. De Hoofdweg wordt de Gieterstraat. Volg nu de richtingaanwijzers naar Gieten.
Na de tunnel gaat u op de weg rechtsaf. Aan het einde van deze weg, de Eexterweg, steekt u de kruising over richting de Dorpskerk van Gieten, op de hoek Brink/Schoolstraat.
Eext en Gieten liggen dicht bij elkaar. De Dorpskerk van Gieten staat midden in het dorp, aan de Brink. Ze is gebouwd in 1849. De toren is ouder en stamt uit 1804. Sinds 1965 is het een rijksmonument. De inventaris is bijzonder, met een preekstoel uit de 17e eeuw, een smeedijzeren doopbekken uit de 18e eeuw en een offerblok uit 1785. De klokken in de toren zijn nog ouder, uit 1520 en 1565. Op zaterdag om 16 uur luidt een van die twee klokken. “Dominee hef de preek klaor”, zeggen de Gieters dan.
De Protestantse Gemeente Gieten kerkt de ene week in de Dorpskerk en de andere week in de Bethlehemkerk, een paar honderd meter verderop in de Schoolstraat.
Routebeschrijving
Met de rug naar de kerk gaat u rechts om de hoek de Schoolstraat in. Deze weg blijft u rechtdoor volgen. De Schoolstraat wordt Bonnen. Na autobedrijf Feijen (aan de rechterhand) gaat u linksaf, de Hondsrugweg. Na 300 m. gaat u op het fietspad rechtsaf, De Bonne. Hierna volgt u knooppunt 03, vervolgens 04 en 15 (zie kader).
Net na Gieten begint het echte buitengebied. Het glooit hier heel licht. Vroeger was dit een veenlandschap, nu is hier overwegend akkerbouw. De tocht gaat tussen de akkers door, echt een prachtig stuk. Vlak voor Veenhof is het even opletten geblazen. De route gaat naar links waar je het niet verwacht. Maar dit uitstapje wilt u niet missen. Iets verderop gaat u weer naar rechts. Een onverwacht ‘ommetje’.
Het is dan nog maar een paar kilometer naar Gieterveen, waar ‘t Kleine Kerkje staat. Dit kerkje, ook een zaalkerk, is gebouwd in 1924 en is het eerste eigendom van de SODK. De stichting kreeg het als geschenk van de Vereniging Vrijzinnig Hervormden Gieterveen, in 2004. Die vereniging ging op in de Samen-op-Weggemeente. Het lokale beheer is in handen van een stichting die concerten, markten en exposities in en om het kerkje organiseert. Zo blijft het kerkje behouden als beeldbepalend element in het dorp.
In Gieterveen bent u op ruim de helft van de route. De rest van de route heeft dezelfde landelijke sfeer. De vele namen met ‘veen’ die u onderweg tegenkomt, verwijzen terug naar de tijd dat het hier nog een veenlandschap was. De buurtschappen Gieterzandvoort en Eexterzandvoort danken hun naam hoogstwaarschijnlijk aan het feit dat ze zijn gelegen aan een ‘zandvoort’, een droge weg door drassig (veen)land.
Routebeschrijving
Vanaf ’t Kleine Kerkje in Gieterveen fietst u linksaf. U neemt de eerste weg rechts, Herenweg Zuid. Bij de stuw neemt u het fietspad rechtsaf. Hierna volgt u knooppunt 26 en vervolgens knooppunt 47, dat niet ver weg is. Bij knooppunt 47 blijft u de weg rechtdoor volgen. Aan het einde van de weg gaat u linksaf richting Eext. Verderop gaat u rechtsaf onder een tunneltje door. U blijft de weg rechtdoor volgen. Op de kruising bij het restaurant gaat u rechtdoor, het Fabrieksstraatje. Aan het einde ziet u links weer de Hervormde kerk van Eext, waar de fietstocht begon.
Koffie onderweg
- Eext, vlakbij het startpunt van de route, Hoofdstraat 20: hotel-restaurant De Rustende Jager. Open dinsdag t/m zondag, tijdens vakanties en feestdagen ook op maandag.
- Gieten, Oude Groningerweg 1 (zijstraat van Brink): hotel-restaurant ‘t Zwanemeer. Open maandag van 16.00 tot 20.00 uur, woensdag t/m zondag van 12.00 tot 14.30 uur, dinsdag gesloten.
- Gieterveen, tegenover ‘t Kleine Kerkje: café De Driesprong, elke dag open vanaf 10.00 uur, woensdag gesloten.
