Slotkoraal Johannes Passion
Ach Heer, als ook mijn ure slaat,
Dat U mij kent, mij niet verlaat,
Dat mij uw eng’len dragen.
Dan sterf en slaap ik Heer, gerust,
Van pijn en ziekte onbewust,
Tot mij uw licht zal dagen.
Totdat, totdat U wederkomt,
U voor mijn ogen tot mij komt,
In vreugde, blijdschap, Heer, Gods Zoon,
Gij troont op uw genadetroon.
Heer Jezus Christus, U altijd,
U toegewijd.
Ik loof U tot in eeuwigheid.
Slotkoraal van de Johannes Passion van J.S. Bach in de vertaling van Marcel den Dulk.
Dat U mij kent
“Ik ben niet een van velen, ik word – samen met veel anderen – persoonlijk gekend door God. Dat roepen deze woorden bij me op. Ik vind het zo bijzonder dat Bach met deze woorden laat zien dat hij de tekst uit Johannes ook helemaal op zichzelf betrekt. Uit de woorden ‘als ook mijn ure slaat’ blijkt dat hij zich sterk bewust is van zijn eigen sterfelijkheid.
De complete Johannes Passion heb ik zingbaar naar het Nederlands vertaald. Sommigen zien het als heiligschennis om Bachs teksten in het Nederlands te zingen. Maar ik vind dat je mensen iets essentieels ontneemt wanneer je het Duits als een muur tussen hen en Bach in laat staan. Als je Bach in je eigen taal hoort, kun je je beter inleven in wat hij ten diepste wilde overbrengen.
Net als Bach wil ook ik geloven dat God mij kent. God is voor mij wel breder dan één persoon ergens daarboven, zoals je je dat als kind voorstelt. Ik geloof dat Hij aanwezig is overal waar mensen er voor elkaar willen zijn. Zoals Jezus zegt: ‘Wat je aan anderen gedaan hebt, heb je aan Mij gedaan.’”
‘Als je Bach in je eigen taal hoort, kun je je beter inleven’
Dat mij uw eng’len dragen
“Toen onze dochter een ernstig ongeluk had gehad, zei een politieagent tegen ons: ‘Ze heeft een engeltje op haar schouder gehad.’ Ik word opnieuw emotioneel als ik eraan terugdenk. Die uitspraak maakte het zo concreet: dat haar, dat ons, dat mij uw eng’len dragen. Ik denk dat dit is wat Bach bedoelde met deze zin.
Bij deze regel denk ik ook aan mensen die de kist dragen tijdens een uitvaart. Volgens mij kunnen engelen ook gewonemensenkleren aan hebben. Er zijn veel momenten in mijn leven geweest dat iemand me uit gevaar heeft gered of me op het goede spoor heeft gezet. ‘Engel’ zie ik als metafoor voor mensen van goede wil die je in je leven tegenkomt. Het is natuurlijk geen rationeel beeld. Ik vergelijk het met een abstract schilderij dat je niet snapt, terwijl het je toch kan helpen om iets te begrijpen wat je anders niet zou kunnen vatten.”
‘Ik geloof dat God aanwezig is overal waar mensen er voor elkaar willen zijn’
Tot mij uw licht zal dagen
“Bach is geraakt door wat Matteüs zegt over het opengaan van de graven op het moment dat Jezus de geest geeft. Daarom voegt hij die bijbelpassage toe in zijn Johannes Passion, terwijl Johannes zelf die gebeurtenis helemaal niet beschrijft!
Bach drukt daarmee zijn geloof uit: er kómt opening, licht, ruimte. Dat beeld spreekt ook mij zeer aan. Ik herken het vertrouwen dat Bach hiermee uitspreekt. En in de tussentijd zing en geloof je tegen de klippen op.
Zingen reikt voorbij de vraag: is het nu waar of onwaar, die opstanding? Augustinus schreef ooit: ‘Muziek kan je diep in je ziel aanraken, waar woorden niet kunnen komen.’ Muziek neemt je mee voorbij de realiteit.
Dit beïnvloedt ook mijn perspectief op de wetenschappelijke ontdekkingen van het onmetelijk grote heelal en de onvoorstelbare miljoenen jaren die daarbij horen. Het maant mij tot bescheidenheid: alles wat wij kunnen zien, horen, bedenken en ons kunnen voorstellen is uiteindelijk maar heel beperkt. Christelijke wetenschappers wordt weleens gevraagd: gelooft u nog? Maar juist omdát ze zo goed weten dat ze heel veel niet kunnen weten, kunnen ze ook geloven. De aanwezigheid van God is niet in beeld te brengen. Ik heb zelf ook geen concreet beeld van ‘een hemelpoort’. Maar mijn geloof wordt daardoor niet beperkt.”
‘Er kómt licht, ruimte – en in de tussentijd geloof je tegen de klippen op’
U voor mijn ogen tot mij komt
“Dit klinkt als het verwachten van een concrete godsverschijning. Ik zie dat zelf niet zo concreet voor me. Maar ik heb het wel zo vertaald, want ik vind niet dat Bachs boodschap begrensd mag worden door wat ik geloof. Ik spreek bij de voorbereiding van kerkdiensten weleens predikanten die zeggen: ‘Marcel, ik weet niet wat ik met dit bijbelgedeelte moet, ik sla het maar liever over.’ Dat vind ik niet goed. Ik zie het als mijn taak om de bedoeling van Bach zo zuiver mogelijk door te geven.”
Gij troont op uw genadetroon
“Mij raakt hier dat deze troon niet de troon van een heerser is, zoals je die in de Griekse mythologie vaak tegenkomt: een almachtig persoon die zijn macht uitoefent over mensen. Natuurlijk is God machtig, maar genade staat hier voorop: onverdiend, zomaar, keer op keer.
Voor mij betekent genade: geaccepteerd worden om wie je bent en wat je bent. Dat is voor mij het ultieme beeld van God. Het is best lastig om vervolgens zelf ‘genadig’ om je heen te kijken. De ander meer lief te hebben dan jezelf. Als dirigent probeer ik een dienende leider te zijn, door anderen te helpen hun muzikale talenten te ontdekken.
De onderwerpen die in dit gesprek aan de orde kwamen, maken dit koraal ‘mijn mooiste lied’. Als ik erover praat met anderen, in de voorbereiding op een concert bijvoorbeeld, dan merk ik ook dat het veel losmaakt. Op die momenten groeit muziek uit tot ‘gedeeld geloof’. Het is niet alleen samen zingen, het is ook samen delen. En wanneer een lied mensen inspireert, gaan ze openstaan voor elkaar. Muziek verbindt.”
Over Marcel den Dulk
Marcel den Dulk (69) is in het dagelijks leven koordirigent en muzikaal ondernemer. Hij studeerde na de pedagogische academie af aan het Koninklijk Conservatorium (directie, kerkmuziek en schoolmuziek). Recent studeerde hij af als organisatiepsycholoog. Hij is ook gemeenteadviseur in de Protestantse Kerk in Nederland. Daarbij werkt hij vanuit de verbindende kracht van muziek.
Marcel deelt zijn passie voor Bach graag met andere mensen. Zijn vertaling van de veertien koralen van de Matteüs Passion wordt dankbaar gebruikt in steeds meer protestantse gemeenten (gratis op marceldendulk.nl). Den Dulk woont met zijn vrouw in Hillegom en is lid van de Protestantse Gemeente Haarlem.
Tekst: Auke Schouwstra | Foto’s: Jaap Schuurman
