Kerk en orgel zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden. De één geniet met volle teugen van orgelspel, voor de ander staat het orgel voor ouderwets en achterhaald. Hoe je het ook went of keert, het orgel heeft een prominente plaats in de Nederlandse kerk en Nederland heeft een lange geschiedenis van mooie, oude historische orgels en van getalenteerde organisten.
Over die laatsten gaat de NPO-Radio4 podcast ‘Alle Registers Open’, die ik presenteer.* Soms is de organist zichtbaar in de kerk, maar vaker zie je hem of haar helemaal niet. De speeltafel van een orgel is vaak ver boven de gemeente geplaatst, onzichtbaar als je in de kerk zit. Ik heb het altijd al fascinerend gevonden dat je de orgelmuziek wel hoort maar de organist vaak helemaal niet kunt zien. Heel anders dan in een concertzaal, waarin de musici heel goed zichtbaar zijn.
Senseo
In deze podcast mag ik vrijuit het orgel opklimmen om de organisten op te zoeken. Soms heeft een orgel een riante trap als toegang, vaker nog moet je je door smalle gangetjes en dito trappetjes wringen voor je de organist hebt bereikt. Dan ben je op een plek met prachtig uitzicht over de kerk, dicht bij de nok van de kerk. Het domein van de organist is vaak een beetje rommelig, er liggen muziekboeken, er slingeren schoenen en vesten rond, soms staat er een makkelijke stoel om tijdens de preek in te zitten, en ik trof ook een keer een Senseo-apparaat aan. Aan alles kun je zien dat er hard gewerkt wordt: dit is de keuken van de organist, hier wordt muziek gemaakt.
In deze serie van twintig podcasts, er staan er inmiddels zes op de bekende podcast-platforms, zoek ik twintig organisten op. Mannen en vrouwen, al moeten we meer ons best doen om vrouwen te vinden, oud en jong, allemaal zijn ze professioneel musicus. Ons land telt daarnaast een leger aan amateur-organisten, misschien komen die in een volgende serie nog eens aan bod.
Naspelen
De organisten vertellen hoe ze kennis hebben gemaakt met het orgel. Bij alle organisten die ik tot nu toe sprak, Willeke Smits uit de Hooglandse Kerk in Leiden, stadsorganist Geert Bierling uit Rotterdam, stadsorganist Cor Ardesch uit Dordrecht, Wybe Kooijmans uit de Grote Kerk in Naarden, Simon Stelling uit de Adventskerk in Alphen aan den Rijn en Gerben Budding uit de Sint Jan in Gouda, werd de kiem voor hun loopbaan als organist in hun jeugd gelegd. Zelf thuis op het harmonium of orgel naspelen wat je in de kerk had gehoord: dat was vaak het begin. Of, zoals Willeke Smits, in bed liggen en je vader horen spelen, of je moeder, zoals bij Geert Bierling.
Een andere overeenkomst tussen deze organisten is hun conservatoriumopleiding die hen maakt tot professioneel musicus. Vaak is met het conservatorium een leermeester in hun leven gekomen die grote invloed heeft gehad op hun ontwikkeling. Van Gerben Budding leerde ik dat de lol van het orgelspelen begint bij improviseren, bij zelf maar wat aan klungelen. Daarna volgt het leren noten lezen, de theorie van het spel. Als het andersom gaat, eerst de theorie en dan het spel, smoor je de vreugde van het orgelspelen in de kiem, aldus Gerben.
Een vraag die vaak terugkomt is of het orgel dat wordt bespeeld geschikt is voor alle muziek. In de eerste aflevering vertelt Willeke Smits dat het oude orgel van de Hooglandse kerk vooral geschikt is voor oude muziek, moderne muziek past er niet op. Wybe Kooijmans uit Naarden heeft minder moeite met diverse stijlen bij zijn orgel. Toen ik zijn orgel weer afklom bespeelde hij het orgel als een draaiorgel en klonk er een vrolijk ‘Tulpen uit Amsterdam’...
Lofzang der eeuwen
Muziek en geloof zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden. De organisten uit de podcast begeleiden allemaal regelmatig de eredienst. Sommigen, zoals Willeke Smits, Simon Stelling en Gerben Budding, zijn vast verbonden aan een gemeente. Zij vertellen vol vreugde over de wisselwerking tussen het woord dat wordt verkondigd en het orgelspel. De organisten vertellen in deze podcast ook over hun eigen geloof. Het orgelspel is hun manier om God te eren, sterker nog: orgelspelen is ook verkondigen, vertelt Gerben Budding. Een overtuiging die hij deelt met anderen. Door je muziek eer je God en neem je de gemeente mee in de lofzang der eeuwen. Cor Ardesch noemt zichzelf kerk-, stads- en troostorganist. Muziek kan mensen troosten waar woorden soms tekort kunnen schieten.
Deze podcast neemt je mee in de wereld van de organisten, de boeiende verhalen van vrouwen en mannen die we vaak niet zien maar wel horen, die ons voorbij de woorden brengen.
De podcast ‘Alle Registers Open’ is een samenwerking van NPO-radio-4 en de Evangelische Omroep, je kunt hem vinden via de bekende podcastplatforms, Spotify, Apple Podcasts, Google Podcasts en via nporadio4.nl/podcasts.
* Deze rubriek is niet bedoeld om mijn eigen programma’s en podcasts te pluggen, maar in overleg met de redactie van Petrus maak ik toch een keer een uitzondering…
