Soms heb je een buitenstaander nodig om je eigen geschiedenis onder ogen te kunnen zien. Nederland heeft een koloniaal verleden. Het huidige Indonesië, het vroegere Nederlands-Indië, was het hart van het Nederlandse koloniale rijk. De eerlijke verwerking van ons koloniale verleden met oog voor de misstanden, de uitbuiting en de onderdrukking komt maar langzaam op gang. Als student geschiedenis in de jaren 80 van de vorige eeuw verbaasde ik mij erover dat er zo weinig kritische wetenschappelijke literatuur bestond over ons verleden in de gordel van Smaragd. Als ik spreek over ons verleden dan bedoel ik nadrukkelijk ook de rol van de christelijke partijen in Nederland en de kerken in het steunen van het kolonialisme.
Schrijver van het boek Revolusi, David van Reybrouck, is een Belg. België is een land met een eigen, bloedige geschiedenis als het gaat om kolonialisme. Denk aan de uitbuiting van Zaïre, het huidige Congo. Daar schreef Van Reybrouck eerder het indrukwekkende boek Congo: een geschiedenis over. Nu is het de beurt aan het koloniale verleden van Nederland in Indonesië, met de nadruk op de onafhankelijkheidsstrijd van de Indonesiërs, de revolusi, die uiteindelijk op 17 augustus 1945 leidde tot het uitroepen van de onafhankelijkheid door Soekarno, de eerste president van de republiek Indonesië, en Hatta, zijn vice-president. Het zou nog tot 1949 duren voordat Nederland instemde met het overdragen van de soevereiniteit.
Wat het boek van Van Reybrouck bijzonder maakt is dat het, naast de gebruikelijke bronnen, gebaseerd is op gesprekken met ooggetuigen. Vijf jaar lang ging Van Reybrouck op zoek naar overlevenden in Indonesische bejaardentehuizen, op afgelegen Japanse eilandjes, in Nederlandse aanleunwoningen en in bungalows in Australië. Hij spreekt, nog net op tijd, met zo’n 200 stokoude mensen. Ooggetuigen zijn het die, vaak met een grote helderheid, kunnen vertellen over de tijd tussen het begin van de Japanse bezetting van de kolonie in 1941, en de onafhankelijkheid in 1949. Wat het boek ook bijzonder maakt is dat Van Reybrouck de onafhankelijkheidsstrijd in Indonesië breder trekt dan de strijd tussen een kolonisator en een kolonie. Een strijd die hij, overtuigend, tot wereldgeschiedenis bestempelt, tot het begin van en de aanzet tot de dekolonisatie van een heleboel landen. Het begin van de moderne wereld.
Het valt niet mee om als Nederlander in de spiegel te kijken die Van Reybrouck ons als lezers voorhoudt. Het duurde erg lang voordat in Nederland het besef doordrong dat de bewoners van Nederlands-Indië zich echt los wilden maken van Nederland. Nog schokkender is het om te lezen over de oorlogsmisdaden die Nederlandse troepen pleegden in hun strijd tegen de Indonesische strijders. Terroristen in de ogen van het Nederlandse bestuur, waartegen blijkbaar alle middelen waren geoorloofd. De politionele acties die Nederland na de Tweede Wereldoorlog op touw zette om Indië weer in handen te krijgen waren regelrechte oorlogen met daaruit voortkomende trauma’s die tot op de dag van vandaag, in Nederland en in Indonesië, voortduren. Pas toen er internationale druk kwam, vooral van de Amerikanen die dreigden de Marshallhulp aan Nederland stop te zetten, werden er concessies gedaan.
Toch waren er, gelukkig, ook Nederlanders in Indonesië die zich wel uitspraken voor onafhankelijkheid. Het is jammer dat Van Reybrouck niet over hen schrijft. Mensen als Hendrik Kraemer en Jo Verkuyl spraken zich uit tegen het Nederlandse beleid, tegen de politiek vanuit Nederland en tegen de excessen van de militairen. Jo Verkuyl werkte van 1940 tot 1962 in Indië in de zending. Met zijn pleidooi voor onafhankelijkheid van de Nederlandse kolonie ging hij in tegen de Gereformeerde Kerken in Nederland, zijn politieke partij (de Anti-Revolutionaire Partij) en zijn krant, dagblad Trouw. Hij verhief een zeldzaam gehoorde stem, hij stuitte op veel weerstand en onbegrip.
Revolusi is een confronterend en leerzaam boek. Het roept op om eerlijk naar onze eigen geschiedenis te kijken. En dat is een goed advies, zowel als het gaat over het verleden als over het heden.
