Bij sommige namen die verweven zijn met de geschiedenis van kerk en samenleving heeft bijna iedereen een beeld. Abraham Kuyper is zo’n naam. Voor mij, niet afkomstig uit de zuil die uit hem voortkomt, is hij een activistische gereformeerde conservatief, de pleitbezorger van de soevereiniteit in eigen kring. De gereformeerden vrijgemaakt zijn, in onze tijd, zijn echte erfgenamen, 'de kampioenen van Kuyper' hoorde ik hen ooit noemen. Van dat beeld is na het lezen van het uitstekende en onderhoudende boek van Johan Snel weinig overgebleven.
Zeven rollen
Snel typeert Kuyper aan de hand van de zeven rollen die de hoofdpersoon zelf, in 1912, een week voor zijn 75e verjaardag, gebruikt in een terugblik op zijn leven. Zeven markante rollen die een goede kapstok zijn om het bijzondere, productieve en rijk gevulde leven van Kuyper te beschrijven. Die zeven rollen zijn: alpinist, reiziger, spreker, wetenschapper, activist, journalist en staatsman. Zoals een goed biograaf betaamt voegt Snel daar een inleiding en een hoofdstuk over hoe het allemaal afliep, 'De oude Kuyper', aan toe.
Grote invloed
Abraham Kuyper (1837-1920) oefent grote invloed uit in zijn eigen tijd, en ver daarna. Hij is predikant, hij sticht de eerste Nederlandse politieke partij waarvan iedereen lid kan worden (de Antirevolutionaire partij, ARP), hij is minister en premier, hij richt een universiteit op (de Vrije Universiteit, VU, in Amsterdam), hij is de medegrondlegger van de Gereformeerde Kerken in Nederland, hij is hoogleraar, hij is journalist en oprichter van een vakbond voor journalisten, hij is voorvechter van vakbonden, van religieuze vrijheid en van de vrijheid van onderwijs, hij is een begenadigd spreker, hij reist de hele wereld over, hij is internationaal georiënteerd en hij is alpinist.
Gedreven
Met die laatste, verrassende, rol begint Johan Snel zijn boek, en dat is een goede greep. Door te beschrijven hoeveel Kuyper van de bergen houdt, hoezeer hij ze nodig heeft om zijn hoofd leeg te maken en om inspiratie op te doen, schetst Snel de mens Kuyper en zorgt hij ervoor dat je meteen sympathie voor de man gaat voelen. Kuyper zelf zei over zijn reizen dat hij ze nodig had ‘ter herstelling mijner geschokte krachten’. Door zijn wandelingen is hij vaak maanden van huis, waardoor de zorg voor de groeiende kinderschare bij zijn vrouw terechtkomt. Ook in dit hoofdstuk schemert de gedrevenheid van Kuyper door alles heen. Zo dwingt hij zijn vrouw en kinderen om ook in de bergen te gaan wandelen. Uiteindelijk kost dat zijn vrouw het leven, zij valt tijdens een wandeling en overlijdt later aan de gevolgen van de val.
Productief leven
In alle hoofdstukken wordt zichtbaar over hoeveel energie en werklust Kuyper beschikt. Van 9 tot 12 in de ochtend schrijft hij artikelen voor De Standaard en De Heraut, de middagen zijn er om te doceren op de Universiteit of om, wanneer hij kamerlid, minister en later premier is, te besteden aan zijn politieke werk. In de avond wordt er gewandeld en wordt er kopij gecorrigeerd en persklaar gemaakt. Een mensenleven zo besteed is een productief mensenleven. Kuyper is niet alleen in Nederland bekend, ook in de VS, Canada en Zuid-Afrika weet men wie hij is. Hij bemoeit zich uitvoerig met de Boerenoorlog en houdt de befaamde Stone-lezingen in de VS. Nog altijd wordt zijn neocalvinistische gedachtegoed uitgedragen in landen als Zuid-Korea en de eerdergenoemde landen.
Gedreven door calvinistische beginselen
Het boek van Johan Snel is gelukkig meer dan een opsomming van al het werk dat Kuyper heeft verzet. Het geeft ook een inkijkje in de onderliggende overtuigingen en motieven van Kuyper en het neemt de lezer mee naar de 19e eeuw. In die tijd kun je Kuyper progressief noemen, al zou hij zelf geen prijs stellen op een dergelijke kwalificatie. Kuyper is, zoals Johan Snel het zelf zegt, een oerdemocraat, voorstander van stemrecht voor iedereen en voor kerkelijk vrouwenstemrecht. Daarnaast zoekt en vindt Kuyper bondgenoten voor zijn denkbeelden. Zo kan hij zich verwant voelen met liberalen of met socialisten. Omgekeerd is dat meestal niet het geval.
In al zijn werk in de politiek, het onderwijs en de journalistiek wordt Kuyper gedreven door calvinistische beginselen. Het is nog niet zo makkelijk om te ontdekken wat dat nu precies betekent. De bekendste beginselen zijn: godsdienstvrijheid, onderwijsvrijheid en soevereiniteit in eigen kring. De staat moet niet meer regelen dan strikt noodzakelijk. Je zou Kuyper de eerste democraat kunnen noemen die de weg geplaveid heeft voor coalitieregeringen zoals we die nog altijd hebben.
Genuanceerder beeld
Snel schroomt niet om de moeilijke kanten van Kuyper te beschrijven. Hij maakt veel en vaak ruzie, is ijdel en kan zich soms populistisch gedragen. Een gedreven, doelgerichte en soms drammerige politicus is hij. In een interview vergelijkt Snel Abraham Kuyper met Joop den Uyl.
Voor wie verder wil kijken dan de bestaande beelden rond Abraham Kuyper is het boek van Johan Snel een aanrader. Kuyper komt erin tot leven in al zijn zeven rollen, en zo schuift er, over het beperkte beeld dat ik van hem had, een genuanceerder beeld.
Johan Snel, De zeven levens van Abraham Kuyper, portret van een ongrijpbaar staatsman, uitgeverij Prometheus
