‘Wolkom’ staat er op een bord bij het huis van Piet (74) en Janny (72) Sjonger in Friens, een dorp met 85 inwoners onder Leeuwarden. En welkom voel ik me bij de begroeting, de koffie met cake én de uitnodiging om mee te eten - zuurkool. We praten over vijftig jaar kosterschap. “Lees straks maar even de instructie die we bij onze aanstelling kregen”, zegt Piet bij de koffie. “Een lijstje met zeventien punten. Er is heel veel veranderd in al die jaren.” Ondertussen schilt hij de aardappels, een hele pan vol.
Op 19 september 2017 vierden Piet en Janny met een receptie dat ze vijftig jaar geleden werden aangesteld als koster van de hervormde kerk in Friens. Veel betaalde het niet. Dat gaf niet, Piet werkte bij de gemeente Boornsterhem als medewerker buitendienst. Vijfhonderd gulden was de jaarlijkse gage voor de koster, plus vrije woning in het kostershuis. Licht en water kwam voor eigen rekening. De instructie van de hervormde gemeente van Idaard, Aegum en Friens vermeldt als eerste dat de koster gehuwd moet zijn en zo mogelijk tot de Hervormde Kerk moet behoren.
Aan het eerste deel van de eis voldeed de koster, aan het tweede niet. Piet en Janny zijn geen van beiden lid van de kerk. Voor de kerk was dat blijkbaar geen probleem. Voor de Sjongers ook niet. “De kerk maakt hier een wezenlijk onderdeel uit van het dorpsleven. We hebben liefde voor de kerk.”
Veel veranderd
Ook aanwezigheid van de koster bij alle godsdienstoefeningen en kerkelijke bijeenkomsten zoals catechisatie en zondagsschool was een vereiste, ‘van de aanvang tot het einde toe’. En hij was belast met alle hulpwerkzaamheden verbonden aan avondmaal, doop of huwelijksbevestiging. In geval van een huwelijksbevestiging of een kerkelijke bijeenkomst op een werkdag overdag kon de kerkvoogdij eventueel wegens loonderving een extra vergoeding toekennen. Voor schoonmaakartikelen voor ‘het schoonhouden van de kerk met inventaris, alsmede van de goten en dergelijke’ kreeg het kostersechtpaar jaarlijks twintig gulden vergoed. Het snoeien van de bomen, het schoonhouden van paden en sloten van het kerkhof, het hoorde er allemaal bij, evenals het ‘rondzeggen van kerkelijke belangrijke mededelingen’ langs gezinnen.
De meeste dingen gaan niet meer zoals vroeger, maar Piet en Janny houden nog altijd de kerk schoon, ontvangen de bezoekers van de kerk en zetten koffie. Daarnaast onderhoudt Piet het kerkhof. Hij heeft zelfs jarenlang de graven zelf gegraven, tot een hernia dat onmogelijk maakte.
Iedereen helpt mee
Het pittoreske kerkje van de hervormde gemeente (nu een streekgemeente) valt op in het slechts twee straten tellende dorp. En al staat de kerk een beetje aan de rand, ze wordt ervaren als de kern van de gemeenschap.
Elke derde zondag van de maand is er dienst in het kerkje, de andere zondagen in Roordahuizum of Idaard; Friens vormt met deze dorpen een streekgemeente. Meestal komen in Friens zo’n twintig bezoekers op de kerkdienst af, ook uit de andere dorpen. De zondag voor het interview waren het er zes. Piet: “We zijn maar om de tafel gaan zitten, dan vorm je voor je gevoel nog een gemeenschap. Ik heb er nog net geen koffie bij gehaald.”
Friens kan niet zonder de kerk, maar niet zozeer als plek om te geloven. Mensen hebben geen belang meer bij de preek, is de overtuiging van Janny. “Maar de betrokkenheid van de bewoners bij de kerk is onverminderd. Ze zijn gehecht aan de kerk: het is hún kerk en die moet blijven bestaan, ook al komen er op zondag niet veel bezoekers. Bij evenementen in en rond de kerk helpt dan ook iedereen mee. Er is veel gemeenschapszin. Pas is hier een baby geboren, dan krijgt het hele dorp een geboortekaartje. En we organiseren jaarlijks ‘Happen en stappen’, wandelen met het hele dorp en daarna met z’n allen boerenkool eten. De behoefte aan saamhorigheid is er wel.”
De kerk wordt ook gebruikt voor concerten, er is een prachtige akoestiek. “‘De Kast’ treedt hier weleens op, zo’n concert is snel uitverkocht. De kerk is er, gebruik ‘m dan ook.”
Onder de indruk
Piet en Janny hebben van alles meegemaakt in die vijftig jaar. “Ik kan er een boek over schrijven, echt waar”, vertelt Piet. “Niet dat het zo bijzonder was allemaal: het is het gewone leven zoals het zich voordoet, maar wij zijn overal bij. Je beleeft van alles, mooie en minder mooie dingen.”
Bijzonder onder de indruk was hij toen jaren geleden een vrouw met haar armen gespreid tegen de kerkmuur geleund stond. “Ze gaf aan door de muur heen iets van steun te ervaren.” Piet gaf haar daarop de sleutel van de kerk, zodat ze naar binnen kon wanneer ze wilde. “Na een week of zes lag de sleutel weer in de brievenbus. Later hoorde ik dat ze ziek was en niet lang meer te leven had. Dat doet je wat.”
Ook van het overlijden van jonge mensen is het kosterspaar altijd stil. Janny: “Maar we hebben ook wel ruzies meegemaakt, zelfs bij begrafenissen. Alle menselijke emoties komen voorbij, je leert overal mee omgaan.”
Dat wil niet zeggen dat er geen dingen zijn die hen spijten. “We hebben prachtig avondmaalszilver met Delfts blauw, maar dat staat in de kluis. Er wordt gekozen voor modern en makkelijk servies. En de witte kleden blijven in de kast. Dat is jammer.” Ook het prachtige doopvont staat in de kluis. “Het is wat dat betreft een andere tijd, wij kunnen dat niet altijd mee beleven.”
Dagelijks in de kerk
Je zou denken dat ze heel wat dominees hebben meegemaakt in die vijftig jaar, maar dat is niet het geval. Het waren er twee: ds. H.J.E. Caron (1966-1981) en ds. A. Kobus (1982-2007). Tien jaar is de gemeente dus al vacant. Financieel heeft de hervormde gemeente het goed. Nu er sprake is van een streekgemeente is het de bedoeling dat er weer een predikant beroepen gaat worden.
Piet komt nog alle dagen in de kerk. “Ik houd ervan dat alles netjes en op orde is. Vroeger had ik de kerk altijd open. Dat was mooi, je kon zo naar binnen. Daar werd ook gebruik van gemaakt. Tegenwoordig mag dat niet meer, jammer is dat.”
Als het aan Janny en Piet ligt, blijven ze nog wel even doorgaan met het kosterschap. “We hebben het altijd met zeer veel liefde gedaan. Die vijftig jaar waren zo voorbij.”
Tekst: Janet van Dijk | Foto’s: Maarten Boersema
