Misschien heb je het weleens meegemaakt: een kerkdienst waarin mensen op de grond vallen, in vreemde klanken spreken, spontaan opstaan om profetieën uit te spreken. Grote kans dat je dan te gast was in een pinkstergemeente. De pinksterbeweging – met veel nadruk op het werk van de heilige Geest – is wereldwijd de snelst groeiende stroming binnen het christendom. Wie gewend is aan een strakke liturgie en een ingetogen kerkdienst, kan in een pinkstergemeente zomaar een gevoel van vervreemding ervaren. Wat gebeurt hier, en is dit dan hoe de heilige Geest werkt?
Voor het nieuwe jaarthema ging de Protestantse Kerk de straat op en vroeg aan voorbijgangers: Waar denk je aan bij 'de Geest'?
Hoofd en zintuigen
Trijnie Bouw, preses van de generale synode, herkent dat dit soort ervaringen een zeker ongemak kunnen oproepen. “Veel mensen vinden de heilige Geest toch een beetje ingewikkeld. Toen ik zelf als gemeentepredikant pinksterpreken schreef, vroeg ik me altijd weer af: hoe breng ik dit verhaal dichtbij? Het pinksterfeest gaat gepaard met wind, met vlammen – het doet volop een beroep op onze zintuigen. En in het gebruik van onze zintuigen zijn we als protestanten niet altijd even goed. We zitten vaak erg in ons hoofd.”
‘De Geest is niet primair een geschenk aan jou, maar aan kerk en wereld’
Zijzelf ook, geeft ze onmiddellijk toe. “Ik ben erg analytisch ingesteld. Als ik geraakt word door een prachtige lichtinval of een bijzondere ontmoeting is er onmiddellijk een kritisch stemmetje in mijn hoofd dat roept: ‘Gewoon toeval!’ Maar ik geloof dat we ook vandaag de dag worden uitgenodigd om de Geest te ervaren – om te ‘proeven’ hoe God in onze wereld aan het werk is. Al hebben we daarvoor niet altijd spectaculaire ervaringen nodig.”
Onder ons en in ons
Allereerst maar eens de vraag: wie of wat ís de Geest? In het boekje 12 artikelen over de heilige Geest benadrukken diverse auteurs dat de Geest niet pas met Pinksteren verscheen. Al in het tweede vers van de Bijbel staat: De aarde was woest en doods, duisternis lag over de oervloed, en over het water zweefde Gods geest (Genesis 1:2). De Geest is de Geest van God de Vader en ook de Geest van Jezus. Dat wordt duidelijk als Jezus bij zijn afscheid zegt: ‘Ik laat jullie niet als wezen achter, Ik kom bij jullie terug’ (Johannes 14:18).
De Geest is dus bovenal de aanwezigheid van Jezus, onder ons en in ons – wordt in 12 artikelen over de heilige Geest geconcludeerd. Niet alleen tweeduizend jaar geleden, maar ook vandaag. ‘Als op die eerste pinksterdag in Jeruzalem op één dag drieduizend mensen zich toevertrouwen aan Jezus, is dat het werk van de Geest. Als je gelooft in Jezus als Heer, dan is die heilige Geest in jou.’
Niet op één manier
Het is niet altijd eenvoudig om te herkennen hoe de Geest in ons en in de wereld werkt, zegt Trijnie Bouw. “De Geest werkt niet op één manier. Sommige mensen ervaren iets van de Geest als ze heel stil worden, andere mensen als ze zingen, nog weer andere mensen als ze bij de Voedselbank aan het werk zijn. Zoek vooral de plekken op die voor jou van belang zijn.”
‘Overal waar ik iets merk van vreugde, proef ik iets van de Geest’
Volgens predikant Ron van der Spoel kun je vooral door gebed ruimte scheppen voor de Geest, zo schrijft hij in zijn boekje Kort en krachtig over de Heilige Geest. ‘De manier waarop we laten zien dat we ons leven willen laten leiden door de Geest, is door te bidden. Als we bidden, betrekken we God bij alle dingen van ons leven.’
Ook Van der Spoel ervaart dat de Geest geen standaard werkwijze heeft. ‘Ik bedoel daarmee dat de Geest in ons is en ons leidt, maar niet altijd op de manier die wij willen of verwachten. De Geest werkt vaak door de diepten heen om ons sterk en trouw te maken. Dus het leven door de Geest is niet een spectaculair leven van wonder naar wonder, maar het is een leven in afhankelijkheid van God.’
Bovendien hebben we lang niet altijd bijzondere ervaringen nodig, benadrukt hij. De Bijbel staat immers bomvol verhalen die laten zien wat Gods bedoeling is met ons leven. ‘Gods leiding door zijn Geest gaat vaak via de gewone weg van nadenken over een situatie, overwegen wat verstandig is en dan biddend een besluit nemen.’
Afstemmen op de Geest
Van der Spoel is er desondanks van overtuigd dat de Geest op bepaalde momenten duidelijk tot je kan spreken, in je hoofd of in je hart. ‘Als we ons bewust zijn van de aanwezigheid van de Geest, horen of ervaren we vaak meer van Hem dan we hadden verwacht. Dat zijn bijvoorbeeld gedachten die zich aan je opdringen als je biddend een gesprek ingaat, beelden die je in je hoofd ziet als je bidt om duidelijkheid, of woorden die je in je hoofd hoort als je vraagt om Gods leiding. We mogen die gedachten of indrukken leren herkennen als ingevingen van de Geest.’
Dat is best spannend, erkent hij in zijn boek. ‘Vaak zijn we zo bang om onze eigen gedachten te zien als Gods aanwijzingen, dat we ons maar helemaal niet meer afstemmen op de Geest die in ons is. Dat is natuurlijk niet de bedoeling.’ Maar de zorg om je te vergissen, is wel terecht. ‘De apostel Johannes schrijft: Onderzoek altijd of een geest van God komt ... (1 Johannes 4:1). Dit betekent dat niet alles wat we denken of voelen van God is.’
Ook preses Bouw benadrukt het belang van onderscheidingsvermogen. “In onze cultuur ligt de nadruk vaak erg op ‘doen wat goed voelt’ – alsof je volledig op je gevoel kunt varen als moreel kompas. Maar bij het werk van de Geest gaat het er niet alleen om dat iets goed vóélt, maar altijd ook dat iets goed dóét.”
Aan voorbijgangers werd ook gevraagd: Hoe werkt 'de Geest'?
Duiden en delen
Hoe herken je dan of een bepaalde gedachte of ervaring van de Geest komt, of uit jezelf opborrelt? Bouw en Van der Spoel moedigen allebei aan om de volgende vragen te stellen: Wat dit met me doet, wat dit met de wereld doet, leidt dat toe naar Jezus, naar het geloof? Of leidt het er juist van af? En strookt het met de principes die ik lees in de Bijbel, met datgene wat Jezus leerde en deed op aarde?
‘Het geeft niets als je zoekend en tastend je weg gaat’
Ook andere gelovigen kunnen helpen om gedachten en ervaringen te duiden. Het is zelfs heel belangrijk om met anderen te delen wat je van de Geest ziet, hoort of voelt – benadrukken beiden. “De Geest is niet primair een geschenk aan jou persoonlijk, maar een geschenk aan de kerk en aan de wereld”, zegt Bouw. “Dat zie je al bij de discipelen, die sámen de Geest ontvangen. Je mag zeker persoonlijk geraakt worden door de Geest, maar je wordt onmiddellijk in het bredere geheel van de geloofsgemeenschap gesteld.”
Beweging in de kerk
Het bredere geheel van de geloofsgemeenschap: tweeduizend jaar geleden was dat een klein maar snelgroeiend clubje leerlingen – de start van een missionaire beweging die zich vanuit Jeruzalem over de hele wereld verspreidde. In ons eigen land en in de huidige tijd kunnen we weleens verlangen naar dat pinkstervuur, erkent Bouw. In veel protestantse kerken is sprake van krimp en van zorg over het voortbestaan van de gemeente. “En toch: de Geest is de Geest van schepping en herschepping, van creatie, van creativiteit. Daar zie ik veel voorbeelden van binnen de kerk – dat er beweging is, dat iets een wending neemt. Ik zie dat ook binnen kleine, vergrijsde gemeenten waar veel zorgen leven. Als het lukt om de situatie te aanvaarden – ‘dit is wie we zijn, wij hoeven de kerk niet te redden’ – ontstaat er soms zomaar weer iets nieuws. Een nieuw initiatief binnen de gemeente, een samenwerking met een pioniersplek.”
Kunnen we ons met een nieuwsgierige, open houding laten verrassen door de manier waarop Gods Geest in deze wereld werkt? Dat is voor Bouw een belangrijke vraag. “Als je je verdiept in de geschiedenis van de kerk, raak je onder de indruk van de creativiteit en volharding waarmee de Geest steeds nieuwe wegen zoekt en vindt voor het evangelie. In alle tijden en plaatsen, in uiteenlopende culturen, met een grote diversiteit aan vormen. Dat inspireert om ook in onze tijd Gods Geest te herkennen op onverwachte plekken – zowel binnen als buiten de kerk. Een belangrijke vrucht van de Geest is de vreugde. Overal waar ik iets merk van vreugde, van blijdschap, ook in lastige situaties, proef ik iets van de Geest.”
Blijven zoeken
Van der Spoel benadrukt in zijn boek nog dat een leven met de Geest een zoekend leven is – en dat dat prima is. ‘Ik ben zo blij met de beschrijving van Paulus, die biddend luistert naar de Geest en toch niet goed weet wat hij moet doen. In Handelingen 16:6-7 zien we zijn zoektocht: Ze trokken door Frygië en de landstreek Galatië, omdat ze door de Heilige Geest werden verhinderd Gods woord in Asia te verkondigen. Toen ze bij de grens van Mysië kwamen, wilden ze doorreizen naar Bitynië, maar dat stond de Geest van Jezus hun niet toe. Er staat niet hoe de Geest hen tegenhield, maar blijkbaar had Paulus, die biddend zijn weg ging, tot twee keer toe niet goed begrepen dat die route niet de bedoeling was. Het geeft dus niets als je zoekend en tastend je weg gaat. Je mag gewoon blijven luisteren naar de aanwijzingen van de Geest en ontdekken welke weg Hij dan wel met je wil gaan.’
Protestanten over de heilige Geest
Welke woorden associeer je (vooral) met de heilige Geest?*
- Inspiratie (51%)
- Troost (36%)
- Drie-eenheid (36%)
- Geloof (35%)
- Wijsheid (33%)
Geloof je dat Gods Geest in deze wereld werkt?
- Ja (91%)
- Nee (2%)
- Weet ik niet (7%)
Heb je zelf weleens iets van de Geest ervaren?
- Ja, vaak (34%)
- Ja, soms (55%)
- Weet ik niet (8%)
- Nee (3%)
Als je iets van de Geest hebt ervaren, wanneer was dat dan?*
- Tijdens zingen (47%)
- Tijdens gebed (46%)
- Tijdens stilte (46%)
- Tijdens een gesprek (41%)
- Tijdens een preek (39%)
Zie je Gods Geest weleens aan het werk op onverwachte plekken?
- Ja (71%)
- Nee (27%)
- Weet ik niet (2%)
* Bij deze vraag waren meerdere antwoordopties mogelijk.
Resultaten uit een onderzoek onder 415 leden van de Protestantse Kerk (april 2025), n.a.v. het nieuwe jaarthema ‘Kijk! Laat je verrassen door het werk van Gods Geest’.
