Af en toe wandelt Elly met buurman Piet langs het weiland rond het boerderijtje waar ze woont met Rikkert. Dan gaat het gesprek over dagelijkse dingen, en soms ook over God, want die is voor Elly tenslotte ook onderdeel van het dagelijks leven.
De buurman gelooft niet in God, maar dat hindert het gesprek niet. “Ik heb het er weleens over: God is liefde. Wie liefheeft, kent God. Wie niet liefheeft, kent God niet. Waardoor kunnen wij liefhebben? Dat móét door de Geest zijn. Op die manier praat ik erover met Piet.”
Eenvoud
Zo zijn Elly en Rikkert wijd en zijd bekend en geliefd geworden: ingewikkelde dingen terugbrengen tot eenvoud, mensen uitdagen om opnieuw te kijken naar zichzelf of de wereld. De woorden lijken hun te komen aanwaaien. “Hoe werkt dat, geeft de Geest jullie woorden?” vraagt Rob Visser zich af. “Muze, talent en liefde voor het vak gaan samen. En achter dat alles zit de Geest van God, die adem geeft”, realiseert Rikkert zich. “Dat is een zekerheid, maar je bent je er niet altijd van bewust.”
Zo ervaart Paul Visser het ook als hij een preek maakt. “En de Geest gaat vervolgens ook nog zijn ongekende gang. Elke kerkganger pikt mijn woorden op met zijn eigen radar.”
De Geest lijkt misschien ongrijpbaar, maar “je hoeft Hem ook niet altijd te benoemen”, vult Elly aan. “Hij ís er, Hij heeft lief. Als jij buiten jezelf om lief kunt hebben, zelfs al gebeuren er vreselijke dingen, als je kunt vertrouwen, geloven – dat móét de Geest zijn. Dat gaat boven ons verstand uit.”
Tussen de akkers
Niet altijd is die Geest te ervaren als je in de kerk bent, vindt Rikkert. “Soms wordt er zonder bezieling een programma afgedraaid. Dan voelt het als kerkje spelen. Zo is het niet overal natuurlijk, maar soms denk je: geen wonder dat mensen weglopen.” Rob Visser: “Raak je daardoor verbitterd? Je komt tot geloof, gaat naar de kerk, en dan krijg je dit.”
“Niet bitter, wel verdrietig”, zegt Rikkert. “Er is een ongelooflijke rijkdom in het geloof, maar die zie je soms verbleekt weer terug. Ik herinner me een dienst waarin we zongen: ‘We zijn verlost door het bloed van het Lam.’ En even later: ‘Zie mij voor U staan, zondig en onrein.’ Ik ben toen opgestaan en heb gezegd: ‘Wat is er in deze ene minuut allemaal gebeurd?’ Het bleef stil en we gingen gewoon weer verder met het volgende gezang.”
Rikkert komt nauwelijks in de kerk, hij wandelt op zondag liever tussen de akkers, “de kerk van het ongeverfde hout”, zoals Elly het noemt. Toch voelt hij zich er onderdeel van. “Het gaat uiteindelijk om Gods Koninkrijk.”
Elly komt wél in de kerk, dankzij asielzoekers die ze ooit elke zondag naar de kerk reed. “In het begin ergerde ik me aan die strakke liturgie, inmiddels vind ik het fijn. Ik kom daar nu met een vrouw die veel bitterheid in zich had. Op een dag liep de voorganger, die er voor het eerst was, midden in de dienst naar haar toe en zei: ‘God heeft jou gezien.’ En hij ging weer verder. Prachtig, toch? Dan gebeurt er iets wat boven de liturgie uitstijgt, waardoor de liturgie betekenis krijgt.”
Deur dicht
Rikkert groeide op in een socialistisch-humanistisch gezin en had niets met de kerk. Elly werd juist groot met het rooms-katholieke geloof. Op een gegeven moment nam ze daar afscheid van. “Ik riep naar God: ‘Ik wil niet meer in Je geloven!’”
“Ik probeerde de lijn met God te breken, maar Híj deed dat niet”
Paul Visser glimlacht: “Je nam nog even afscheid voordat je de deur dichtdeed.” Elly lacht. “Ja, later besefte ik dat ík de lijn probeerde te breken, maar dat Híj dat niet deed. De Geest is altijd met me meegegaan.”
In 1966, ze traden toen allebei al op, ontmoetten de twee elkaar bij een gezamenlijke vriend. Elly hoorde Rikkert zingen:
Sorry Heer
U gaf mij voeten om te lopen
Maar de mensen maken laarzen en marcheren
U gaf mij handen want gebaren brengen liefde bij
Maar de mensen maken handen tot geweren
En de kogels van hun handen doorkliefden mij
“Ik heb lang geworsteld met Jezus’ radicaliteit en barmhartigheid”
“Ik was helemaal gegrepen. Ik werd verliefd op zijn liedjes”, lacht ze. “En ik vroeg: ‘Geloof jij in God?’ Hij zei: ‘Gelukkig niet.’ O gelukkig, dacht ik toen.” Maar Rikkert was ondertussen wél nieuwsgierig: “Die Jezus is óf volslagen gek óf het klopt wat er staat in de Bijbel, dacht ik. Jezus’ radicaliteit en barmhartigheid, daar heb ik lang mee geworsteld.”
“Het liedje gaat over hoe mensen elkaar vernietigen en misbruiken. Jij hebt een gevoelige ziel, denk ik”, peinst Paul Visser. Rikkert knikt. “Dit liedje blijft actueel. Ondanks goede bedoelingen dragen wij allemaal de mogelijkheid tot vernietiging in ons. Ik wilde iemand tot verantwoording roepen: hoe zit dat nu?”
Onderhuids
Elly had in diezelfde periode ‘De zeven tuinen’ geschreven, een liedje over verschillende periodes in het leven:
Nu loop ik alleen door de tuin van de stilte
Met ogen vol heimwee en armen vol spijt
De zon is verdwenen, ik wacht op de morgen
Maar een loodgrijze muur houdt de toekomst verborgen
“Ik dacht op dat moment dat ik het leven wel snapte”, zegt ze er nu over. “Ik had ook best veel meegemaakt, maar veel pijn zat onderhuids. Daardoor had ik niet eens in de gaten wat ik schreef.” “Je besefte pas veel later wat je eigenlijk onder woorden had gebracht”, begrijpt Paul Visser.
“Ik leefde lang in een droomwereld”, reageert ze. “Pas toen ik rond mijn dertigste tot geloof was gekomen, begonnen de dingen terug te komen. God zorgde dat dat beetje bij beetje gebeurde.”
“Hoe heeft dat je gevormd?” vraagt Rob zich af. “Volgens mij heeft het je niet misvormd.” Het heeft haar her-vormd, aldus Elly. “Ik heb meer compassie gekregen met anderen.”
Droom
Na hun huwelijk traden Elly en Rikkert steeds vaker op als duo. Ze werden bekend in de hippiewereld, leefden in een commune, blowden, en praatten over rechtvaardigheid. Maar ze kwamen tot de slotsom dat ze zo niet verder wilden. “Wij zongen over vrijheid, en: alles is één”, legt Elly uit. “Maar we wisten helemaal niet hoe je dat kon bereiken. We schotelden mensen een droom voor. We wilden zoeken naar de waarheid.”
Pas jaren later vonden ze de rechtvaardigheid en de liefde die ze zochten – in het christelijk geloof. Talloze liedjes uit die tijd getuigen van hun overgave aan God, zoals ‘Al je haren zijn geteld’ en ‘Vertel het aan de mensen’. In de loop van de jaren zijn de liedjes meer maatschappijgericht geworden, constateert Rob Visser. “Het geloof bleef jullie drijfveer, maar de weerbarstigheid van het leven kwam dichterbij.”
“Welke liedjes van nádat jullie tot geloof zijn gekomen, vinden jullie zelf het meest geslaagd?” wil Paul Visser weten. Rikkert noemt ‘Pietà’ en ‘IJskristal’. In dat laatste liedje klinkt de denker die hij is, door in elke regel:
Wie alles heeft verloren heeft gevonden wat hij zocht
Er is niets anders dan genade
Wij zijn als ijskristal
Hard als staal
En breekbaar
Breekbaar als glas
Elly kiest als liedje ‘Maestro’, waarin ze haar bewondering voor de zanger Leonard Cohen bezingt:
Maestro maestro
Je hebt me betoverd
Je hebt me met woorden
En klanken veroverd
Je hebt me bezield
Met je stem en je ogen
Voor me geknield
En voor me gebogen
Je hebt me ontroerd
Ontvoerd en ontzet
Je hebt me verdronken
Je hebt me gered
“Prachtig”, vindt Rob Visser. “Je hebt het vermogen om deze onnavolgbare zanger in weinig woorden te vatten.” Of ze dit haar mooiste liedje vindt, weet Elly niet, “maar het raakt me erg. Ik hoorde Cohen in 2012 in het Olympisch Stadion in Amsterdam. Er gebeurde daar iets bijzonders, iedereen voelde zich één. Ik voelde me vermorzeld, er was níéts meer van me over. Maar het was niet Cohen, het was Gods Geest die door hem tot ons kwam.”
Hemel
En nu het afscheid. De optredens werden fysiek te zwaar en beiden vinden het ‘Mooi geweest’, zoals de titel van hun afscheidstournee luidt. “We hebben ontzettend veel reacties gekregen,” zegt Rikkert, “daar zijn we heel dankbaar voor.”
“Het is écht de allerlaatste keer”, zegt Elly in een filmpje waarin ze mensen uitnodigen om naar de laatste optredens te komen. En, droogjes, erachteraan: “Denken we. Toch?” Want ja, ze doen de deur niet helemáál dicht, geeft Rikkert toe. “Misschien ooit nog wat kleinschalige dingen, misschien nog een cd. We hebben nog van alles liggen.” “Maar geen grote concerten meer”, vult Elly aan.
Afscheid nemen van de grote podia betekent een nieuwe levensfase. Daar schrikt het duo niet voor terug. Rust. Tijd. En de wetenschap dat de hemel dichterbij komt. “Het is belangrijk om te beseffen dat je maar een stofje bent op de weegschaal”, peinst Rikkert. De eeuwigheid, God die er altijd was en zal zijn, die groter is dan we kunnen bevatten, “dat idee vind ik heerlijk”.
Paul Visser: “De eeuwigheid kan zo dichtbij voelen, maar eigenlijk kijken we naar iets dat we totaal niet begrijpen ...”
“... en waar we ons aan over moeten geven”, vult Rob Visser aan.
Elly is benieuwd hoe het is, “die hemel. Dat je daar zit met Leonard Cohen maar ook met Trientje van der Hoek uit je kerk, die altijd voor iedereen gebeden heeft. Die zit dan misschien wel naast Jezus.”
Rob Visser: “In de hemel zijn wij allemaal gezien.”
Elly: “En het maakt niet uit waar je zit.”
---
Elly en Rikkert
Elly is geboren op 7 april 1946 in Hilversum, Rikkert op 5 februari 1947 in Groningen. Ze trouwden in 1968 en traden steeds vaker op als duo. Toen ze rond 1976 overtuigd werden door de boodschap van Jezus Christus, bleven ze muziek maken voor kinderen én volwassenen. Ze hebben tientallen lp’s en cd’s gemaakt.
Tekst: Marusja Aangeenbrug | Foto’s: Sjaak Verboom
