Muren van water hebben mij omgeven,
Met wier is mijn hoofd omwonden.
(Gebed van Jona in de vis, Jona 2:6b)
In de Bijbel komt het woord ‘wier’ maar één keer voor: in het boek Jona. Jona zit in de buik van een vis, omdat hij alles wilde behalve naar Nineve gaan om mensen te waarschuwen dat God de stad zou gaan vernietigen. Hij beschrijft hoe hij in het water gezonken is, en het wier zich om zijn hoofd heeft gewonden. Niet direct een positieve associatie. Maar wier heeft veel te bieden.
Op een vroege ochtend van een dag vol grondbezoeken in de provincie Zeeland duik ik met Ellen Schoenmakers in de wereld van het wier. Er groeien wel 285 verschillende soorten zeewier langs onze kust, maar we zijn ons er nauwelijks van bewust. Alleen al de namen van wieren klinken als poëzie: oesterdief, zeerasp, knotswier, gezaagde zee-eik, Iers mos ...
Wieren zijn voedsel
Ellen leeft tussen en van het wier. Op Neeltje Jans snijdt ze – met vergunning! - zeewier op bestelling van restaurants. Voor particulieren organiseert ze wandelingen, safari’s en kookworkshops door en met zeewier. Ze laat mensen kennismaken met wieren, want wieren zijn voor Ellen wezens, personen. Ze voelen dichtbij. “Ik stel je graag voor aan mijn collega’s”, zegt ze lachend als we de rotsen afdalen, naar het water.
Ellen: “Wieren zijn robuust, primitief en heel erg zichzelf.” Mensen ontdekken steeds meer wat er met wieren kan. Wieren zijn voedsel; ze bevatten vitamine B12, calcium en magnesium. Er worden stoffen uit wier gehaald en gebruikt in vlees, tandpasta, bier, cosmetica en medicijnen. Van het restproduct wordt plaatmateriaal gemaakt. Ook wordt wier gebruikt in alginaatpleisters voor mensen met doorligwonden.
Gebedsketting
Terwijl Ellen vertelt, lopen we over de rotsblokken van Neeltje Jans, en langs en over de wieren. Het is eb, dus de wieren liggen plat op de grond. “Het voelt wel heel gek om over jouw collega’s heen te lopen, Ellen!” zeg ik en precies op dat moment valt het microfoontje dat ik draag van mijn kraag om te verdwijnen in het wier. Dat wordt zoeken, met onze handen tussen het glibberige zeewier. Het duurt best even voordat we het vinden. Door wat Ellen verteld heeft, vind ik dat ineens een bijzondere ervaring: in het wier krioelt het van leven. Kleine insectjes en slakjes kruipen er rond. Ellen: “Nu liggen de wieren plat, maar omdat ze zich aan rotsachtige grond hechten, dansen ze bij vloed in zee en zwemmen er visjes doorheen.” Terwijl ik het microfoontje terugvind, tilt Ellen weer een andere wiersoort op om te laten zien: “Dit is knotswier. Het heet ook wel het ‘paternoster van de zee’ vanwege alle drijfblaasjes die eraan zitten. Jij bent toch theoloog? Hier, je zou het als gebedsketting kunnen gebruiken!”
De wereld van wier is voor Ellen meer dan een tijdsbesteding of bron van inkomsten. Ze probeert wieren een stem te geven, voor hen te praten. Dat is best lastig, zegt ze: “Ik denk als een mens. Ik probeer me in de wereld van wieren te verplaatsen om wier een stem te geven als zichzelf.”
Verbinding met ‘anders’
Aan zee komt Ellen ook veel mensen tegen die zich met een wat andere houding door de natuur bewegen. Terwijl we over het wier lopen, zie we hoe twee toeristen een jonge zeehond de zee in jagen door veel te dichtbij te komen. Ellen: “De grootste uitdaging van deze tijd is je te verbinden met iemand die anders denkt of doet.”
Haar hoop in de mensheid is Ellen echter nog niet verloren: “We zijn onszelf gaan zien als een soort die een negatieve impact heeft. Maar we kunnen ook groots en zorgzaam zijn.” De wandelingen die ze organiseert, helpen daarbij: “Als mensen zes uur langs de kust lopen, voelen ze dankbaarheid.”
Ondertussen blijft Ellen wier omhooghouden. “Dit is Iers mos, een roodwier. Je kunt er hoestsiroop van maken. Of pudding. Of glijmiddel.” We lachen. Wat een lichte, verfrissende ochtend, met dit bezoek aan Ellen en haar ‘werkgemeenschap’ op Zeeuwse rotsachtige grond. Zouden we het wier om Jona’s hoofd wellicht kunnen lezen als Gods manier om Jona te beschermen? Want God heeft de stem van kleine en grote profeten – van Nineve tot Neeltje Jans – wel nodig voor het behoud van de schepping!
Laatste column
Dit was mijn laatste column over de Grondreis die ik als Theoloog der Nederlanden maakte. Op 13 november wordt tijdens de Nacht van de Theologie deze titel toegekend aan mijn opvolger. Meer blogs en video’s van mijn Grondreis vind je hier. Als ik één ding meeneem van mijn Grondreis, is dat grond op veel verschillende manieren om onze aandacht blijft vragen. En in ons leven, in ons geloven, in de kerk onze aandacht verdient, omdat God – zo vertelt de Bijbel – materie liefheeft. Door de grond en wie en wat daarin en daarop wonen serieus te nemen, ontdekken we hoe we kunnen leven, met elkaar en met God.
