Achter een uitzending van twintig minuten gaan vier dagen vol gesprekken, stiltes, emoties en onverwachte verbindingen schuil. Samen met Floris was ik vier dagen in Ghana, op historische grond, waar het verleden voelbaar werd in elke steen, elke ademhaling. Floris en ik komen uit dezelfde kerk. We delen dezelfde rituelen, geloofstaal, liederen en gebeden - en toch stonden we tijdens de uitzending tegenover elkaar.
Niet alleen maar geschiedenis
Voor mij was de reis naar Fort Elmina diep emotioneel. Ik stond op de plek waar mijn voorouders zijn vernederd, ontmenselijkt, onvrijwillig zijn verscheept. Een plek die mijn leven vormt, waar mijn krachtige, intellectuele, mooie voorouders alles werd ontnomen. Daar, op die grond, voelde ik de pijn van generaties. Het was geen geschiedenisles. Het was een confrontatie met mijn eigen heden en toekomst en met een verleden dat tot op de dag van vandaag nog steeds doorwerkt. Bijvoorbeeld in de kansen die zwarte mensen onterecht vaak niet krijgen, de vooroordelen die zij dagelijks ervaren, soms subtiel, soms pijnlijk duidelijk.
Ik ben ervan overtuigd dat als we blijven zeggen dat het ‘alleen maar geschiedenis’ is, we onze ogen sluiten voor wat er vandaag nog steeds speelt. Dan missen we de kans om te begrijpen, om te helen, om samen verder te bouwen aan een samenleving waarin iedereen zich gezien en gehoord voelt. Het slavernijverleden is voor mij een gezamenlijke erfenis. En hoe pijnlijk die soms ook is, ik geloof dat we, mits we bereid zijn om echt naar elkaar te luisteren, elkaar te begrijpen en daarnaar te handelen, gezamenlijk verder kunnen komen. Ik ben niet bezig met een schuldvraag. Wel wil ik erkenning dat wat toen is gebeurd, nog steeds invloed heeft op het nu. Dat de geschiedenis niet alleen in boeken leeft, maar ook is verankerd in systemen, in structuren, in ons dagelijks leven. Soms zelfs in hoe we samen de bijbel lezen.
Schuldgevoel
Floris beleefde de reis anders dan ik. Voor hem was het een ontmoeting met een vreemd land, met een onbekende geschiedenis. Een geschiedenis die te vaak wordt aangehaald om witte mensen een schuldgevoel aan te praten. Ik luisterde, probeerde hem te begrijpen, maar voelde tegelijkertijd hoe ver onze werelden uit elkaar liggen. We zijn verbonden in geloof, spreken dezelfde geloofstaal, maar hebben totaal verschillende perspectieven op het slavernijverleden.
Tijdens de reis zag ik zijn ongemak, zijn verwondering, zijn pogingen om te begrijpen. En ik vroeg me af: doet hij dit voor mij, uit respect? Of is er werkelijk iets in hem veranderd? Is het gebruik van woorden als ‘totslaafgemaakte’ en het vieren van Keti Koti de bevestiging van een echte omslag? Of blijft het bij symboliek?
Gedeelde gebrokenheid
Toch was er ook iets dat ons wél verbond. Iets kostbaars: onze gedeelde menselijkheid, ons samen bidden en samen zingen. We ontdekten dat we dezelfde humor hebben. We voerden diepzinnige gesprekken en konden samen lachen. En misschien waren die gedeelde momenten wel de sleutel. We ontdekten dat we allebei een gebrokenheid in onszelf hebben. Weliswaar vanuit totaal verschillende ervaringen, maar uiteindelijk uit hetzelfde voortkomend: gebrek aan erkenning, pijn, verlies, kwetsbaarheid.
De uitzending eindigt met een zegenend gebaar – luchtig, liefdevol, en misschien ook vervreemdend. Een gebaar dat niet iedereen direct zal begrijpen of serieus nemen, juist omdat het zo onverwacht is. Een open einde. Dit weerspiegelt precies wat deze reis voor mij is geworden: geen afsluiting, maar een begin. Een begin van nieuwe vragen, nieuwe gesprekken, naar het durven zien van elkaars pijn, en - hopelijk - naar echte verandering.
