De betekenis van 'Amazing Grace'
De dichter van dit lied, John Newton, stond aan beide kanten van de geschiedenis die opnieuw naar voren komt in de huidige bezinning op racisme. John Newton werkte als slavenhandelaar, maar kwam tot een plotselinge geloofsbekering – volgens de overlevering na een storm op zee. Door een verblijf in Afrika kreeg hij gevoelens van sympathie voor de Afrikaanse bevolking en werd hij na verloop van tijd een fel tegenstander van de slavenhandel. De vraag is spannend of we tegenwoordig ook zijn standbeeld omver zouden halen of niet. Kan een dader een held worden? In ieder geval is zijn lied een levend monument gebleven, waarin pijn en hoop een eenheid vormen.
Eén van de films over zijn leven wil ons doen geloven dat hij de melodie van het lied ‘Amazing Grace’ had geleerd van een jonge slavin die hij op één van zijn handelsreizen had ontmoet. Zo blijft in dit lied de taal van een niet meer uit te wissen schuldig verleden verbonden met die van een nieuw bezongen vrijheid, geschonken door genade.
Schuld (van de mens) en genade (door Christus) worden absoluut tegenover elkaar gesteld, wat kenmerkend is voor het evangelicale christendom. Newton zelf werd na vrijgevestigd evangelisch prediker te zijn, geordineerd als anglicaans priester, en bleef deze taal van bevrijding (s)preken. Als frame voor het lied geldt het gebed van David uit 1 Koningen 17:16-17: ‘Wie ben ik, Heer, mijn God, wat is mijn familie, dat u mij zo ver hebt gebracht? En alsof dat nog niet genoeg was, God, hebt u ook gesproken over de toekomst van mijn koningshuis. U hebt mij uitgekozen als kroon op de mensheid, door God, de HEER, verheven.’ (NBV). De verbazing dat ‘een kleine mens als ik’ Gods grote genade overvalt, spreekt eruit.
That saved a wretch like me
Onder de liederen die Newton schreef is Amazing Grace de bekendste gebleven. Hoewel de bekeringservaring heel direct uit de tekst spreekt, is het toch niet eerder dan een kwart eeuw na zijn persoonlijke bekering geschreven – het verhaal wil dat dit op een kerstavond gebeurde. In 1779 werd het lied voor het eerst gepubliceerd.
De tekst kreeg varianten, ook vanwege het negatieve mensbeeld (zonde) dat er uit spreekt. Is de mens dan in het geheel niet in staat goeds te doen? De zin ‘That saved a wretch like me’ werd vaak gewijzigd in ‘that saved and strengthened me’: Gods genade maakt mij sterker, zodat ik mij ook voor zijn wereld in kan zetten.
Het lied en de melodie ervan kregen een veel bredere draagwijdte dan alleen binnen de kerk. De melodie werd bijvoorbeeld een symbool van de Amerikaanse cultuur en gemeenschap. Denk daarbij eens aan de doedelzakken die de melodie spelen bij algemene herdenkingsbijeenkomsten. Een cultuurchristelijk symbool van een natie. Barack Obama zette het lied spontaan in bij de herdenking van de negen slachtoffers van de schietpartij in een zwarte kerk in Charleston in 2015.
Cultuur
In 2006 verschenen twee films over John Newton, die allebei Amazing Grace als titel hebben. De Nigeriaanse film toont het verhaal, veel meer dan de Brits-Amerikaanse, vanuit het perspectief van de zwarte bevolking. In 2014 verscheen bovendien de film Freedom.
De melodie van Amazing Grace werd vanaf 1971 bekend bij lied Waarheen, waarvoor van Mieke Telkamp, decennialang een hit bij uitvaarten. Dit lied, hoewel niet expliciet gelovig, sluit aan bij de thematiek van Amazing Grace, in ‘de hand die ons geleidt’ naar de bevrijding, ook al is het nog duister en moeten er nog veel offers worden gebracht. De zanger staat ondanks dat al in het licht van de bevrijding.
Tekst Amazing Grace
Amazing grace (how sweet the sound)
that saved a wretch like me!
I once was lost, but now I am found,
Was blind, but now I see.
'T was grace that taught my heart to fear,
and grace my fears relieved;
how precious did that grace appear,
the hour I first believed!
Through many dangers, toils and snares,
I have already come;
'twas grace has brought me safe thus far,
and grace will lead me home.
The Lord has promised good to me,
His word my hope secures;
He will my shield and portion be,
as long as life endures.
Yes, when this flesh and heart shall fail,
and mortal life shall cease;
I shall possess, within the veil,
a life of joy and peace.
The earth shall soon dissolve like snow,
the sun forbear to shine;
but God, who call'd me here below,
will be forever mine.
Bekijk ook de aflevering van 'Met hart en ziel' waarin dit lied werd gezongen, met de meditatie van ds. Rolinka Klein Kranenburg:
Muziek: Frank van Essen (arrangement), Allard Gosens, Jan Willem van Delft en Sjoerd Visser | Foto: Marloes Kamer (KRO-NCRV)
