Het is 150 jaar geleden dat er een einde kwam aan de slavernij in de Nederlandse koloniën. Officieel werd de wet al in 1863 van kracht, maar tot 1873 werkten tot slaaf gemaakten nog onder staatstoezicht zodat de plantages en de koloniën niet meteen leeg zouden lopen. Op 1 juli, het jaarlijkse Keti Koti om te vieren dat de slavernij is afgeschaft, gaat een herdenkingsjaar van start. En dat is heel waardevol, vindt Aldith Hunkar. “De slavernij is een geschiedenis van ons allemaal, niet alleen van mensen van ‘overzee’.”
Met ‘Firma Erfgoed’ ga je op zoek naar sporen van het slavernijverleden. Waar gaan jullie naartoe?
“We maken een aflevering in Nederland en we gaan naar Suriname, Curaçao en Sint Eustatius. Ik verwacht dat we veel bijzondere verhalen gaan horen, die misschien ook emoties oproepen. Op school leer je vaak niet meer dan: Nederland werd rijk van suikerrietplantages en daar werkten slaven. Het helpt als je verhalen kunt vertellen en dingen kunt laten zien, en dat doen we met het programma.”
Waar zie je sporen van de slavernij?
“Kijk naar de grachtengordel in Amsterdam: allemaal huizen van scheepsbouwers en plantagehouders. Of een tropisch hardhouten vloer in een provinciehuis, een moorkop op een muur – dat herinnert allemaal aan de tijd van de slavernij. En Willemstad op Curaçao, met die leuke, felgekleurde huisjes, dat is toch net Nederland in het roze en geel? Nederlanders hebben over de hele wereld hun stempel gedrukt. Daar mag je trots op zijn, maar we moeten ons er wel van bewust zijn dat daar een enorme prijskaart aan hing, en nog steeds hangt.”
De geschiedenis laat zien dat kerken soms ook te maken hadden met de slavernij. Wat heb je hierover ontdekt in eerdere afleveringen van het programma?
“In het eerste seizoen waren we in Zeeland, onder andere in Vlissingen en Middelburg. Toen kwam duidelijk naar voren dat de kerk weliswaar een passieve, maar toch een grote rol heeft gespeeld. De kerk was niet actief betrokken bij slavenhandel, maar nationale helden die verdienden aan de slavenhandel kregen praalgraven, en de kerk verdiende door suiker, cacao en koffie op te slaan. Tegelijkertijd klonk er protest. In Zeeland bijvoorbeeld hield dominee Bernardus Smytegelt pittige preken hierover. Ook de Deventer predikant Wolter Robert baron van Hoëvell verzette zich tegen slavernij.”
‘Durf je in te zien dat je onderdeel bent van het probleem?’
Je zei dat er nog steeds een prijskaart aan hangt. Waar denk je dan aan?
“De prijskaart is bijvoorbeeld dat mijn neefje moeilijker aan werk komt of de disco niet in mag. Dat men verwacht dat kinderen met een kleurtje wel een lagere Cito-score zullen hebben omdat ze niet zoveel met hun hoofd kunnen. Of dat de Belastingdienst een kruisje achter je naam zet.
Er zijn allerlei mechanismen in geslopen. Als Nederlanders krijgen we al eeuwen mee hoe bijzonder en succesvol we zijn. Omgekeerd ook, want bij veel zwarte mensen is de reflex: oh, de witte mens zal wel weten hoe het zit.”
Maar lukt het om het gesprek daarover te voeren? Er klinken best vaak geïrriteerde reacties als het hierover gaat …
“Het slavernijverleden is wat het is. Ik ben hier vanwege dat verleden. En als je mij – wat al snel wordt geroepen – wilt terugsturen naar mijn eigen land, dan moet je weten dat dít mijn land is.
In groepen is het vaak lastig om hierover het gesprek te voeren, een-op-een gaat het prima. Dan kun je het er rustig over hebben. Kijk, bijna niemand staat ’s ochtends op met de gedachte: vandaag ga ik al die buitenlanders te grazen nemen. De meeste mensen ontwaken met heel edele gedachten. Maar de vraag is wel: durf je in te zien dat je ook onderdeel bent van het probleem?”
Hoezo ben je er onderdeel van?
“Iedereen heeft ingesleten denkbeelden, ook over vrouwen, mensen met een andere seksuele geaardheid, mensen met een beperking. Die komen onbewust in je op, en die zijn ontstaan door wat de generaties vóór jou hebben meegekregen en door wat jij hebt geleerd in de loop van je leven. Die zitten diep verankerd.”
Wie durft dat nu te bekennen: ik ben ook racist?
“Dat is niet wat ik zeg, hè. Als je vooroordelen hebt, ben je nog geen racist. Dan heb je gedachten en gevoelens die racistisch zijn.”
Wat is het hardste nodig?
“Het gaat erom dat je leert nadenken: weet je wat je zegt? En weet je hoe het komt dat je het zegt? We zitten nu in de fase dat we dit soort vragen hardop kunnen stellen, dat we er actief over in gesprek gaan. Dat er nog hobbels zijn, soit. We hébben het erover, dat is belangrijk. En daar draagt het herdenkingsjaar aan bij.”
Het EO-programma ‘Firma Erfgoed’ is vanaf 7 juli op vier vrijdagavonden om 22.15 uur te zien op NPO2.
Kerken en het slavernijverleden
In 2013 gaf de Raad van Kerken in een verklaring aan “dat theologie in bepaalde omstandigheden misbruikt is om slavernij te rechtvaardigen”, dat kerken willen “helpen recht te doen aan de nazaten van hen die soms generaties achtereen zijn geknecht en uitgebuit” en “dat er binnen diverse kerken ook verschillende geluiden te horen waren”.
Dit jaar zal de Protestantse Kerk opnieuw stilstaan bij slavernij en de gevolgen daarvan. Op 30 juni vindt in de Nieuwe Kerk in Amsterdam een landelijke herdenkingsdienst plaats. Deze wordt vanaf 19.30 uur live uitgezonden op tv.
Materialen
Online vind je een overzicht van materialen en activiteiten rond het slavernijverleden en het herdenkingsjaar.
>> protestantsekerk.nl/slavernij
Onderzoek
De Protestantse Theologische Universiteit, de Vrije Universiteit en de University of Curaçao onderzoeken samen de betrokkenheid van protestantse kerken bij slavernij en kolonialisme.
>> pthu.nl/kerk-en-slavernij
Tekst: Marusja Aangeenbrug | Beeld: Sasha de Boer (header)
