De Waalse Kerk ontstaat al in de zestiende eeuw. Als een van de eerste protestantse kerken in Nederland wordt ze onderdeel van de Nederduits Gereformeerde Kerk, toch blijft ze autonoom. In de Waalse kerkgemeenschappen is de voertaal Frans, de kerkgebouwen zijn statig en vol geschiedenis.
De ‘Nederlandse Franstalige kerken’, zoals ze zichzelf omschrijven, vormen een bijzonderheid. Ze zijn onderdeel van de Protestantse Kerk in Nederland en leden zijn ‘Waals hervormd’. Ze vormen een afzonderlijke classis binnen de synode van de Protestantse Kerk en sturen een eigen afgevaardigde naar synodevergaderingen. Hun liturgie past in de hervormde traditie, met als groot verschil dat er Frans gezongen en gesproken wordt.
Calvinisten in de Zuidelijke Nederlanden
Vanaf 1543 worden de Nederlandse gewesten (waaronder delen van het huidige België, Noord-Frankrijk en Nederland) samen aangeduid als de Zeventien Provinciën. Hier zwaait de katholieke keizer Karel V de scepter. In de zuidelijke provincies wordt voornamelijk Frans gesproken, in het noorden Nederlands.
Economisch gaat het de Zeventien Provinciën voor de wind dankzij levendige handel en nijverheid. Door die intensieve handel hoort men in de Nederlanden al vroeg over de ideeën van de hervormers Luther en later Calvijn. Vooral de overtuigingen van die laatste vinden in Frankrijk en vervolgens in de Zuidelijke Nederlanden veel aanhang. Het calvinisme slaat daarna ook aan in de Noordelijke Nederlanden en verdringt het lutheranisme.
Eerste vluchtelingenstroom
In 1555 geeft Karel V de Nederlanden aan zijn zoon, de Spaanse Filips II. Hij laat de protestantse ‘ketters’ fanatiek vervolgen, en stuurt bijvoorbeeld de wrede hertog van Alva na de Beeldenstorm naar de Nederlanden.
Tijdens de Tachtigjarige Oorlog (1568-1648) veroveren de Spanjaarden delen van de zuidelijke Nederlanden (waaronder Antwerpen). Veel (Franstalige) calvinisten vluchten naar het noorden en vinden onderdak in gewest Holland tijdens de eerste vluchtelingengolf (premier réfuge).
Daar stichten ze maar liefst 43 eigen, Waalse kerken. Deze worden onderdeel van de Nederduits Gereformeerde Kerk. Op de eerste synodes van de volkskerk in 1571 wordt niet alleen Nederlands, maar ook Frans gesproken. Eind zestiende eeuw gaan de Waalse kerken hun eigen weg en vormen ze een eigen synode.
Vluchtende hugenoten
Ruim een eeuw later volgt een tweede vluchtelingengolf. In Frankrijk hadden hugenoten (Franse calvinisten) dankzij het Edict van Nantes uit 1598 de vrijheid om hun geloof uit te oefenen. Maar Lodewijk XIV herroept dit besluit in 1685.
Een grote groep hugenoten vertrekt halsoverkop uit Frankrijk. Ruim 75 duizend vluchtelingen komen naar de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden. Zij sluiten zich aan bij bestaande Waalse kerken én stichten nieuwe gemeenten. Twee derde van de vluchtelingen vestigt zich hier definitief. In de jaren daarna vormen zich zo’n tachtig actieve Waalse kerken.
Afrikaanse migranten
De Waalse kerk wordt in de eeuwen erna kleiner. De leden integreren steeds meer in de Nederlandse samenleving en worden uiteindelijk lid van andere geloofsgemeenschappen. De Waalse kerk zelf wordt in 1816 officieel onderdeel van de Nederlandse Hervormde Kerk, zoals de volkskerk dan intussen heet, al is ze nog steeds een op zichzelf staande geloofsgroep binnen deze volkskerk.
Eind twintigste eeuw emigreren veel mensen vanuit Afrika naar Nederland, ook uit landen waar Frans gesproken wordt. Een groep van hen vindt daardoor een thuis in de Waalse kerk.
In 2004 wordt de Waalse kerk samen met de hervormden, gereformeerden en lutheranen onderdeel van de Protestantse Kerk in Nederland. Tegenwoordig telt Nederland nog twaalf Eglises Wallonnes: in Amsterdam, Utrecht, Rotterdam, Haarlem, Leiden, Zwolle, Den Haag, Groningen, Dordrecht, Arnhem, Breda en Middelburg.
Een keer een Waalse kerk(dienst) bezoeken? Bekijk hier waar en wanneer dat mogelijk is!
Waalse Kerk Amsterdam
Aan het Walenpleintje 159 in Amsterdam staat een van de oudste Waalse kerken van Nederland. Oorspronkelijk was dit rijksmonument een kapel van het katholieke Sint-Paulusbroederklooster.
In 1577 neemt het overwegend protestantse stadsbestuur de kapel in beslag. In 1586 krijgt het gebouw zijn uiteindelijke bestemming: een kerk voor de gevluchte Waals-hervormden uit de Zuidelijke Nederlanden.
Om de groeiende kerkgemeenschap te kunnen herbergen, wordt er in de zeventiende eeuw een zuidbeuk bijgebouwd en worden er verschillende galerijen toegevoegd. Het interieur verandert nog een aantal keer tijdens restauratiewerkzaamheden én tijdens een chaotische zondagsdienst in 1755, waar de preekstoel kogelgaten aan overhoudt.
Geweer
Hoe kon dit gebeuren? Een woedende, verliefde bakkersknecht stormt op 12 oktober de kerk in en richt zijn geweer op de dominee. De knecht is verliefd op een rijke koopmansdochter, maar dat zint haar vader niet. Die schakelt de dominee in. De voorganger zorgt dat de affaire stopt.
Dit moet de predikant met de dood bekopen, vindt de bakkersknecht met het gebroken hart. Maar de kogel mist nét zijn doel. Toch schrikt de predikant zó dat hij achterover valt, van de preekstoel af. Op wonderbaarlijke wijze herstelt hij van z’n val, terwijl de bakkersknecht z’n jaren in het Rasphuis slijt.
Na een laatste restauratie zijn de kogelgaten niet meer zichtbaar. Wat nog wel te bewonderen is: een grotendeels origineel interieur, waaronder een Müller-orgel uit 1733.
Afbeelding: protestanten vluchten uit Frankrijk na de herroeping van het Edict van Nantes, uitsnede uit een ets van Jan Luyken,
