De Waalse kerkgemeenschappen in Nederland, waar Frans de voertaal is, ontstaan in de zestiende eeuw. De Zeventien Provinciën gaat het dan economisch voor de wind dankzij levendige handel en nijverheid.
Door die intensieve handel hoort men in de Nederlanden al vroeg over de ideeën van de hervormers Luther en later Calvijn. Vooral de overtuigingen van Calvijn vinden veel aanhang in Frankrijk en vervolgens in de Zuidelijke Nederlanden, waar voornamelijk Frans wordt gesproken. Het calvinisme slaat daarna ook aan in de Noordelijke Nederlanden en verdringt het lutheranisme.
Eerste vluchtelingenstroom
In 1555 geeft de katholieke keizer Karel V de Nederlanden aan zijn zoon, de Spaanse Filips II. Hij laat de protestantse ‘ketters’ fanatiek vervolgen. Als de Spanjaarden tijdens de Tachtigjarige Oorlog (1568-1648) delen van de zuidelijke Nederlanden heroveren, waaronder het dan calvinistische Antwerpen, vluchten veel calvinisten naar het noorden.
Tijdens deze eerste vluchtelingengolf (premier réfuge) vinden veel Franstalige protestanten hun thuis in gewest Holland. Ze stichten daar liefst 43 eigen, Waalse kerken. Deze worden onderdeel van de Nederduits Gereformeerde Kerk. Op de eerste synode van de volkskerk in 1571 wordt niet alleen Nederlands, maar ook Frans gesproken. Eind zestiende eeuw gaan de Waalse kerken hun eigen weg en vormen ze een eigen synode.
Vluchtende hugenoten
Ruim een eeuw later volgt een tweede vluchtelingengolf als Lodewijk XIV in 1685 het Edict van Nantes herroept. Dit besluit uit 1598 gaf de hugenoten (Franse calvinisten) tot dan toe de vrijheid om hun geloof uit te oefenen.
Een grote groep hugenoten vertrekt halsoverkop uit Frankrijk. Ruim 75 duizend vluchtelingen komen naar de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden. Zij sluiten zich aan bij bestaande Waalse kerken én stichten nieuwe gemeenten. Twee derde van de vluchtelingen vestigt zich hier definitief. In de jaren daarna ontstaan zo’n tachtig actieve, Waalse kerken.
Steeds kleiner
De Waalse kerk wordt in de eeuwen erna kleiner. De leden integreren steeds verder in de Nederlandse samenleving en worden lid van andere geloofsgemeenschappen. De Waalse kerk zelf wordt in 1816 officieel onderdeel van de Nederlandse Hervormde Kerk, al blijft ze een op zichzelf staande geloofsgroep binnen deze volkskerk.
Tegenwoordig telt Nederland nog twaalf Eglises Wallonnes: in Amsterdam, Utrecht, Rotterdam, Haarlem, Leiden, Zwolle, Den Haag, Groningen, Dordrecht, Arnhem, Breda en Middelburg. Zij zijn onderdeel van de Protestantse Kerk in Nederland.
Een keer een Waalse kerk(dienst) bezoeken? Bekijk hier waar en wanneer dat mogelijk is!
Waalse Kerk Amsterdam
Aan het Walenpleintje 159 in Amsterdam staat een van de oudste Waalse kerken van Nederland. Oorspronkelijk was dit rijksmonument een kapel van het katholieke Sint-Paulusbroederklooster.
In 1577 neemt het overwegend protestantse stadsbestuur de kapel in beslag. In 1586 krijgt het gebouw zijn uiteindelijke bestemming: een kerk voor de gevluchte Waals-hervormden uit de Zuidelijke Nederlanden.
Om de groeiende kerkgemeenschap te kunnen herbergen, wordt er in de zeventiende eeuw een zuidbeuk bijgebouwd en worden er verschillende galerijen toegevoegd. Het interieur verandert nog een aantal keer tijdens restauratiewerkzaamheden én tijdens een chaotische zondagsdienst in 1755, waar de preekstoel kogelgaten aan overhoudt.
Geweer
Hoe kon dit gebeuren? Een woedende, verliefde bakkersknecht stormt op 12 oktober de kerk in en richt zijn geweer op de dominee. De knecht is verliefd op een rijke koopmansdochter, maar dat zint haar vader niet. Die schakelt de dominee in. De voorganger zorgt dat de affaire stopt.
Dit moet de predikant met de dood bekopen, vindt de bakkersknecht met het gebroken hart. Maar de kogel mist nét zijn doel. Toch schrikt de predikant zó dat hij achterover valt, van de preekstoel af. Op wonderbaarlijke wijze herstelt hij van z’n val, terwijl de bakkersknecht z’n jaren in het Rasphuis slijt.
Na een laatste restauratie zijn de kogelgaten niet meer zichtbaar. Wat nog wel te bewonderen is: een grotendeels origineel interieur, waaronder een Müller-orgel uit 1733.
Afbeelding: protestanten vluchten uit Frankrijk na de herroeping van het Edict van Nantes, uitsnede uit een ets van Jan Luyken,
