Voor het grootste gedeelte van christelijk Nederland geldt dat broeders en zusters elkaar ongedwongen ontmoeten bij een bakje koffie (of thee) voor of na de kerkdienst. Het is een typische gewoonte die ongemerkt onderdeel is geworden van de protestantse kerktraditie. Wie er ooit mee begonnen is? Dat valt niet zomaar te achterhalen. Wél hoe koffie in de loop van de eeuwen eigenlijk onderdeel wordt van de Nederlandse gezelschapscultuur.
Bittere uitvinding van satan
Eeuwenlang drinkt men in Europa en de Nederlanden weinig anders dan bier, wijn en water. Dit verandert met de introductie van koffie. De plant is ergens in de 10e eeuw al in Ethiopië ontdekt, maar de drank die ervan gemaakt kan worden, verspreidt zich pas vanaf de 15e eeuw vanuit Jemen over het hele Midden-Oosten.
In de 17e eeuw ‘ontdekt’ ook Europa koffie. Steeds meer koffiebonen worden vanuit de Arabische wereld geïmporteerd. Met de nodige argwaan wordt de drank hier geproefd en door sommigen veroordeeld. De energie die koffie geeft, kán niet goed zijn – is dit niet een ‘bittere uitvinding van Satan’?
De kritiek verstomt als paus Clemens VIII in 1615 zijn goedkeuring uitspreekt over de drank. Eerst wordt koffie vooral gedronken als medicijn, maar nadat in hoofdstad Amsterdam in 1663 een chique koffiehuis opent, neemt de populariteit van het zwarte goud een vlucht.
Persoonlijke gesprekken
Voor de gemiddelde Nederlander staat koffiedrinken voor gezelligheid. In de kerkelijke context betekent het nog meer: gemeenschap vieren. Persoonlijke gesprekken met mensen waar je zojuist samen mee hebt gezongen en je geloof hebt beleden, doorpraten over de preek. Gekscherend wordt het daarom weleens het 'derde sacrament' genoemd.
Het Nederlands Dagblad concludeerde naar aanleiding van een paar onderzoeken dat mensen in coronatijd ‘meer het koffiedrinken missen dan het avondmaal’. Ietwat kort door de bocht – zo geven ze zelf toe – maar duidelijk wordt wel hoe belangrijk de onderlinge contacten zijn, de goede gesprekken die kunnen worden gevoerd met een kop koffie in de hand.
Koffie-dialogen
Er valt natuurlijk eindeloos te variëren met hoe je dat koffiedrinken aanpakt om nóg meer die gemeenschap te ervaren. Bijvoorbeeld door gemeenteleden zelf iets te laten bakken en daarvan uit te delen. Of door een welkomsttafel in te richten waar (nieuwe) bezoekers kunnen kletsen met gemeenteleden. Ook kan de voorganger in de dienst al een vraag meegeven waar de koffiedrinkers samen over in gesprek kunnen. Dan is er voor iedereen genoeg om voor te blijven hangen.
Dit is een artikel in de serie #protestants: een serie over verhalen, rituelen, gebruiken en voorwerpen die typisch protestants zijn. Lees meer over dit soort onderwerpen in de Canon van het Nederlandse protestantisme. Je kunt het boek hier bestellen.
Lees ook:
Tekst: Francis Boer | Foto: Sandra Haverman
