Leiden staat bekend als ‘sleutelstad’. In het stadswapen en op de Leidse vlag zijn sleutels te zien die verwijzen naar Sint Pieter, de apostel Petrus. In Matteüs 16:19 zegt Jezus dat Hij Petrus de sleutels van het koninkrijk van de hemel zal geven. Sint Pieter was de beschermheilige van de Pieterskerk, oorspronkelijk de hoofdkerk van Leiden. En daarmee werd Petrus ook beschermheilige van de stad. Er is zelfs nóg een kerk vernoemd naar de apostel: de rooms-katholieke Sint-Petruskerk.
De stadswandeling ‘Cultuur en historie in het Singelpark’ rond de historische binnenstad van Leiden volgt de ruim zes kilometer lange vestinggracht. Dit is een van de grootste stadsverdedigingswerken van Europa waarvan de structuur nog intact is. De singels – genoemd naar de wegen die de stad omsingelen – vormden tot 1896 de stadsgrens. Van dit cultureel erfgoed is één groot aaneengesloten park gemaakt: het Singelpark.
De wandeling: als pdf en audiotour
De wandeling ‘Cultuur en historie in het Singelpark’ is gemaakt door de Vrienden van het Singelpark. Ze is als pdf te downloaden, maar er is ook een gesproken versie (audiotour) die de papieren beschrijving aanvult. De route is ongeveer 6,5 kilometer lang en duurt zo’n 2 uur. De wandeling is niet aangeduid met routebordjes, maar wordt gemarkeerd door speciaal ontworpen iconen van dieren en planten.
De wandeling duurt ongeveer twee uur maar valt op allerlei momenten te verlengen. Bijvoorbeeld door een bezoekje aan de Hortus Botanicus of de Oude Sterrewacht, of door bij lekker weer op een van de bankjes in de parkjes te gaan zitten.
Door de poort
Vanaf station Leiden Centraal is het vijf minuten lopen naar het startpunt van de route bij de Rijnsburgersingel. Vroeger stond hier de Rijnsburgerpoort, een van de zeven stadspoorten van het oude Leiden. Van die zeven zijn er nog twee over. Bij de Rijnsburgerpoort moesten boeren, vissersvrouwen en anderen die met koopwaar de stad binnenkwamen, invoerrechten betalen. Iets verderop staat de Morspoort, een van de twee overgebleven stadspoorten. Op driekwart van de wandeling staat de andere: de Zijlpoort.
De stadswandeling telt 42 markante punten waarbij informatie wordt gegeven (zie kader). Steeds blijkt er op de route iets moois te zien. Neem de Doelengracht met de prachtige geveltjes, het Rapenburg met de grote herenhuizen, stadspark Het Plantsoen, of een van de vele hofjes. Rijke burgers stichtten die hofjes vanaf het einde van de 15e eeuw voor de armen. Leiden telt er wel 35, en 17 daarvan zijn vaak toegankelijk voor bezoek. Het zijn zeer geliefde plekken om te wonen.
Nummer 13 op de route hoort bij de Hortus Botanicus, de oudste botanische tuin van ons land. De tuin werd aangelegd met een educatief doel: studenten konden hier geneeskrachtige planten bestuderen. De Hortus is echt een reden om de wandeling te verlengen.
Pieterskerk
Na de Hortus en de Oude Sterrewacht, vroeger allebei onderdeel van de Universiteit Leiden, ligt ook een uitstapje naar de Pieterskerk voor de hand. Die maakt geen onderdeel uit van de wandeling, maar is vlakbij. De Pieterskerk is de oudste kerk van Leiden en heeft een bijzondere geschiedenis.
Op de plek waar nu de Pieterskerk staat, werd rond 1100 al een kapel gesticht voor de graven van Holland. In 1268 veranderde de bestemming van de kapel naar parochiekerk, waardoor het gewone volk de kerk kon bezoeken. Maar omdat het aantal inwoners van Leiden nogal groeide, moest een veel grotere kerk gebouwd worden. Die kwam er rond 1300. Ook deze was al snel weer te klein. In 1390 startte men met nieuwbouw, die ongeveer 180 jaar in beslag nam.
Op 25 augustus 1566 werd de Pieterskerk getroffen door de beeldenstorm. In 1572 kwamen alle Leidse kerken in handen van de protestanten: op 5 oktober van dat jaar werd in de Pieterskerk de eerste protestantse eredienst gevierd.
Vierhonderd jaar later, in 1971, werd het gebouw onttrokken aan de eredienst. In 1976 werd de kerk overgedragen aan een particuliere stichting. Sinds de ingrijpende restauratie van 1978 tot 1982 wordt de Pieterskerk voor allerlei evenementen verhuurd. Tussen 2001 en 2010 vond opnieuw een grote restauratie plaats. Het interieur staat vol monumenten en nodigt uit om doorheen te dwalen. Vanuit huis kunt u trouwens ook een digitale wandeling maken door de kerk, via pieterskerk.com.
De Venus van Leiden
Even verderop gaat de wandeling door Het Plantsoen, een negentiende-eeuws stadspark in Engelse landschapsstijl. Een houten beeld valt op: de Venus van Leiden. Het hoofd van het beeld staat dwars op het lichaam. Hoort dat zo? Een bord bij het beeld onthult het verhaal erachter. Het hoofd werd op een onbewaakt moment afgezaagd en meegenomen. Er werd een beloning van € 150,- uitgeloofd voor de vinder. Twee weken later was het hoofd terecht. De daders hadden de redactie van het Leidsch Dagblad inmiddels laten weten dat ze het beeld niet mooi vonden en tegen het cultuurbeleid van de gemeente waren. Het hoofd werd teruggeplaatst op de romp, maar nu dwars. Daarmee staat de onthoofding symbool voor kunstzinnige vrijheid.
Groene oases
Net na Het Plantsoen volgen het Katoenpark, het Ankerpark, het Blekerspark en het Huigpark. Ze liggen dicht bij elkaar, je stapt bijna van het ene park in het andere. Groene oases op de route, en allemaal aan het water. Vlak voor het Blekerspark staat de tweede overgebleven stadspoort: de Zijlpoort.
Na de parken is het einde van de route in zicht. De wandeling gaat nog langs het geboortehuis van de Zangeres zonder Naam (Mary Servaes-Bey) en de stellingkorenmolen uit 1743. Vroeger stonden er negentien van deze molens op de wallen van Leiden. Via het Kiekpad langs het water komt u weer bij het beginpunt.
Typisch Leids
De route verraadt niet waar Leiden onder meer bekend om is, namelijk kletskoppen en sleutels. Wij kennen kletskoppen als koekje, maar het is ook de bijnaam van de Leienaars. Het koekje vindt zijn oorsprong in Leiden en verwijst met zijn onregelmatige oppervlak naar een ziekte waar de arme Leienaars vaak aan leden: schurft. Baby’s kwamen vaak met korsten op het hoofd ter wereld. De vergelijking was snel gemaakt.
