Caroline de Gruyter: Beter wordt het niet. Een reis door het Habsburgse Rijk en de Europese Unie, uitg. De Geus
Als een boek sinds de eerste uitgave in 2021 maar liefst 18 drukken kent, dan is het een goed gelezen boek. Vreemd is dat niet. In een tijd waarin de Europese Unie en haar bestaansrecht flink onder druk staan, zoeken we naar richting. Hoe moet je je als christen, als inwoner van Europa verhouden tot een instituut als de Europese Unie? Aan de ene kant is er de groep van EU-liefhebbers die in het instituut hét instrument zien dat de vrede in Europa al sinds het einde van de Tweede Wereldoorlog weet te handhaven. Aan de andere kant is er de groeiende groep Eurosceptici, vaak in de behoudende christelijke kring, die flirt met begrippen als Nexit en die af wil van al te grote bemoeienis van Brussel met de Nederlandse soevereiniteit. De grootste groep bevindt zich, in lichte staat van vertwijfeling, ergens tussen die twee polen.
De EU verstaan
Wat kan een boek over het Habsburgse Rijk bedragen aan ons verstaan van de Europese Unie? Het Habsburgse Rijk - dat grof gezegd van 1526 tot 1918, het einde van de Eerste Wereldoorlog heeft bestaan - toont grote overeenkomst met de Europese Unie, betoogt Caroline de Gruyter. Van 2013 tot 2017 woonde De Gruyter in Wenen, na een periode in Brussel. Ze ontdekte in Wenen dat de Habsburgse Geest nog altijd springlevend is. Die geschiedenis maakte dat ze anders tegen de Europese Unie, waar ze al 20 jaar over schreef, aan ging kijken.
Mooie verhalen
Het boek is een schets van de Europese Unie die op papier komt te staan via een lange omweg, via een inkijkje in het functioneren van het Habsburgse Rijk. Die omweg is zeer onderhoudend. Zo lezen we over De Gruyters kennismaking met een wereld van vergulde concertzalen, kristallen glazen en koninklijke nazaten, en over haar pogingen om in contact te komen met de laatste nazaat van de Habsburgers. Als zij hem dan een keer hoort spreken, ontdekt ze tot haar verbijstering dat hij nogal rijkelijk citeert uit haar eigen werk.
Er staan meer mooie verhalen in het boek, onder andere over opstandige delen van het Habsburgse Rijk, Hongarije in die tijd. Op dat vlak lijkt er weinig veranderd. Hoe onderhoudend de verhalen ook zijn, het is vooral de bedoeling van de schrijver om te laten zien welke parallellen er liggen tussen de Europese Unie en het Habsburgse Rijk, en om een pleidooi te houden voor de waarde van de Europese Unie.
‘Europa is van pappen en nathouden. Dat is de realiteit. Het zal nooit perfect zijn’
Opvallende overeenkomsten
In haar conclusie benoemt De Gruyter een paar opvallende overeenkomsten. De eerste overeenkomst is dat dingen altijd half gedaan worden. Zowel het Habsburgse Rijk als de Europese Unie herbergen meerdere volken en zijn daarbij kampioen in het uitstellen van de grote en belangrijke beslissingen. Ze zijn heel goed geworden in het doormodderen en in het sluiten van compromissen. Het is nooit klaar. De Gruyter noemt dit een ‘essentiële zwakte’. Wil je het volhouden met zoveel onderlinge verschillen, dan is het nodig om voortdurend te blijven zoeken naar het compromis. Een tweede overeenkomst is dat zowel het Habsburgse Rijk als de Europese Unie zijn uitgegroeid tot een grote macht die militair zwak is en oorlog mijdt, en die constant met zichzelf bezig is omdat ze alleen bestaansrecht heeft als ze toegevoegde waarde blijft leveren. Ook dat betekent: doormodderen en onderling ruzie blijven maken. Ondanks dat geruzie, merkt de Gruyter fijntjes op, is de Europese Unie erin geslaagd allerlei crises te overleven – de financiële crisis, de brexit, de eurocrisis, de vluchtelingencrisis. De regeringsleiders kiezen er, vaak op het laatste moment, voor om de eenheid te laten bestaan.
Pappen en nathouden
De Gruyter probeert in haar boek te grote verwachtingen van de Europese Unie te temperen, Europa is van pappen en nathouden: ‘Dat is de realiteit. Het zal nooit perfect zijn. De vraag is ook: is er eigenlijk wel een eindpunt? Ik denk het niet. Eenheid in Europa is een utopie. In werkelijkheid zullen er altijd problemen blijven.’ Ondanks dat is de EU, al valt er zeker nog wat te verbeteren, onze beste garantie voor vrede in Europa.
Eensgezindheid
In februari 2022 viel Rusland Oekraïne aan. Deze gebeurtenis valt buiten het boek van De Gruyter. De Europese Unie reageerde, tot veler verbazing, met grote eensgezindheid door een flink pakket aan sancties af te kondigen en dat keer op keer te verzwaren. Zo’n grote eensgezindheid was lang niet zichtbaar geweest in de Europese Unie. Toch valt er ook wel weer iets af te dingen op die eensgezindheid. Een land als Hongarije, tijdens het Habsburgse Rijk al een enfant terrible, is nu ook weer op zoek naar ontsnappingsmogelijkheden uit de eensgezindheid. Wat dat betreft, blijft de overeenkomst met het Habsburgse Rijk bestaan. Misschien kan er aan de volgende druk van het boek een nieuw hoofdstuk over de oorlog in Oekraïne worden toegevoegd. Al zijn de analyses van De Gruyter ook te lezen in NRC.
Behulpzaam
Al met al is dit een behulpzaam boek bij het bepalen van je positie ten opzichte van de Europese Unie. Klakkeloze adoratie of populistische afwijzing zijn te makkelijke posities die geen recht doen aan de complexiteit van de Europese en van de huidige geopolitieke situatie. Aanhanger worden van het doormodderen is misschien de beste optie. Het boek van De Gruyter helpt om die positie te begrijpen en te onderbouwen.
