Bonhoeffer (1906-1945) vond dat we in de kerk niet moeten praten over Christus en het evangelie, maar zelf vindplaats van Christus in de wereld moeten zijn. Genade en vergeving kunnen niet zonder navolging (zo heet Bonhoeffers bekendste boek). En dat vraagt om sociaal engagement.
Het is verbijsterend dat radicaal-evangelische christenen Bonhoeffer misbruiken om hun antidemocratische en racistische ideeën te verdedigen. Reden genoeg om je weer eens te verdiepen in zijn verzet tegen Hitler.
Bonhoeffers leven
De film ‘Bonhoeffer. Pastor, Spy, Assasin’ loopt met zevenmijlslaarzen door zijn leven. Dat heeft iets willekeurigs maar is onvermijdelijk als je in ruim twee uur zijn verhaal wilt vertellen. Opgegroeid in een bevoorrecht milieu gaat Bonhoeffer tegen de zin van zijn vader theologie studeren. In de VS verruimt hij zijn horizon. Hij maakt kennis met de cultuur en het geloof van de Afro-Amerikaanse gemeenschap. De gospels, de directheid van een persoonlijk geloof en de focus op Jezus doen hem veel. Geconfronteerd met racisme weet Bonhoeffer: als er lijden is, is het evangelie een kracht vol verzet.
In Harlem, in een bar met de veelzeggende naam Smalls Paradise Club, leert hij de jazz-muziek kennen. Het is vast ontsproten aan de verbeeldingskracht van de regisseur maar wel een mooie scène: de muzikanten nodigen Bonhoeffer uit achter de piano plaats te nemen. Hij speelt Bach, niet onverdienstelijk. Dan zet de saxofonist in met jazz-improvisaties. Het hele café swingt en Bonhoeffer gaat helemaal los op de toetsen.
Als hij terugkeert naar Duitsland constateert hij ontzet dat de Duitse kerk het geloof in Christus ingeruild heeft voor dat in de Führer. De breuk is onvermijdelijk. Met anderen richt hij de Belijdende Kerk op, met een eigen predikantenopleiding die Bonhoeffer gaat leiden. Maar de repressie wordt steeds sterker en Bonhoeffer steeds beslister in zijn verzet.
Aangrijpend
Er zitten veel aangrijpende scènes in de film. Het meest werd ik geraakt door het avondmaal dat Bonhoeffer met zijn medegevangenen viert vlak voor zijn executie. Als de Duitse officier ook aansluit, is dat voor de anderen ondenkbaar. Maar Bonhoeffer nodigt hem uit: “Het is niet onze tafel maar die van de Heer.”
Weerbaarheid oefenen
De film eindigt jammer genoeg wat zoetsappig met een lied van de populaire zangeres Lauren Daigle. Het ligt lekker in het gehoor, maar de geruststelling die eruit klinkt is me te glad. Met een cantate van Bach, bijvoorbeeld ‘Gottes zeit is die rechte Zeit’ had het meer geschuurd. Daarom is het goed gekozen dat Bonhoeffer de woorden van de zaligsprekingen in de mond worden gelegd als hij wordt opgehangen. “Gezegend zijn zij die vervolgd worden …”
Ik vraag me de laatste tijd steeds vaker af hoe mijn burgerlijke ongehoorzaamheid eruit zal zien. Weerbaarheid oefenen, dat hebben we nodig in deze tijd. En daar kan deze film toe inspireren.
Bonhoeffer, Pastor, Spy, Assasin, regie Todd Komarnicki.
In de bioscoop vanaf 17 april. Première op het Reflect filmfestival in Ede, 4-5 april.
Foto: Nienke van Denderen en Angels Studios/NEEMA Media
