Als in de zestiende eeuw het calvinisme opkomt in Nederland, blijkt stadhouder Willem van Oranje (1533-1584) een beschermer hiervan. Al in zijn jeugd heeft Willem, die later de bijnaam Willem de Zwijger krijgt, een protestantse opvoeding gekregen. Opvallend, want het protestantisme is dan nog gloednieuw.
Als stadhouder kan hij geen volledige vrijheid garanderen voor de protestanten. Hij is waarnemend heerser en regeert als plaatsvervanger van een landsheer, een koning die meerdere gebieden in handen heeft. In Willems tijd is dit een katholieke landsheer: eerst Karel V, keizer van het heilige Roomse Rijk, daarna Filips II, heerser van het Spaanse Rijk.
Beeldenstorm
Filips II ziet het opkomende protestantisme als bedreiging voor de katholieke kerk en het Spaanse Rijk. Hij wil eenheid in zijn rijk en probeert het opkomende protestantisme de kop in te drukken. Willem van Oranje, zelf voorstander van godsdienstvrijheid, wil aanvankelijk trouw blijven aan het Spaanse gezag. Het lukt hem echter niet om tot overeenstemming te komen.
Ondertussen blijken de calvinisten onstuitbaar: tijdens de Beeldenstorm in 1566 vernielen ze rijkdommen in katholieke kerken en kloosters. De bloeddorstige hertog van Alva moet de orde herstellen in de Lage Landen. Hij vervolgt de protestanten met harde hand, velen belanden aan de galg of op de brandstapel.
Burgeropstand
In 1568 leidt dit tot een bloedige burgeropstand onder leiding van Willem van Oranje. De oorlog duurt veel langer dan verwacht: pas in 1648 komt er (afgezien van een wapenstilstand van twaalf jaar tussendoor) een einde aan deze Tachtigjarige Oorlog.
In de nieuwe Republiek der Verenigde Nederlanden krijgt het protestantisme de overhand. Veel nakomelingen van Willem van Oranje blijven het protestantisme aanhangen, ook koning Willem-Alexander is lid van de Protestantse Kerk in Nederland.
Koning Willem-Alexander tijdens de viering van 500 jaar Reformatie (foto: Sandra Haverman)
Wilhelmus
Koningsgezinde protestanten herkennen zich in de leus ‘God, Nederland en Oranje’. Zij zijn ervan overtuigd dat God het koningshuis heeft gegeven aan het Nederlandse volk.
Veel protestantse kerken hebben de traditie om rond de verjaardag van de vorst couplet 1 en 6 van het Wilhelmus te zingen. Het is overigens niet helemaal zeker wie het volkslied heeft geschreven. Duidelijk is wel dat het de tweestrijd van stadhouder Willem van Oranje weerspiegelt: enerzijds trouw willen zijn aan de Spaanse koning, anderzijds zijn geweten volgen en God en het Nederlandse volk dienen. In het lied klinken zijn beweegredenen door om toch in opstand te komen tegen het Spaanse Rijk.
De overtuiging dat het koningshuis ons door God gegeven is, hebben veel koningsgezinde protestanten ook vandaag de dag nog. Ook beschouwen voorstanders het Wilhelmus als een eerbetoon: hierin wordt Gods hand in de geschiedenis van Nederland bezongen.
Foto koninklijke familie: RVD / Patrick van Katwijk
