We herdenken dit jaar het beëindigen van de Tweede Wereldoorlog, 75 jaar geleden. Het zuiden van ons land werd in het najaar van 1944 bevrijd. Maar in Rotterdam begon de aftocht van de Duitse troepen pas op 8 mei 1945, drie dagen na de Duitse capitulatie.
Van alle Nederlandse steden werd Rotterdam het zwaarst getroffen in de oorlog. Op 14 mei 1940 legde de Duitse Luftwaffe het historische centrum in puin om Nederland tot capitulatie te dwingen. Ruim 25.000 woningen en 11.000 andere panden gingen verloren, 850 mensen kwamen om. Maar de stad werd nog vaker gebombardeerd. Onder meer op 31 maart 1943, toen Amerikaanse bommenwerpers hun lading lieten vallen op Rotterdam-West, om de haveninstallaties te vernietigen. Een deel van de bommen kwam terecht op een woonwijk. Dit ‘vergissingsbombardement’, met meer dan vierhonderd slachtoffers, was lang een vergeten gebeurtenis. Pas in de jaren tachtig van de vorige eeuw kwam er aandacht voor de bombardementen door de geallieerden.
Over de wandeling
Deze wandeling is onderdeel van een langere wandeling van 16 km door de geschiedenis van Rotterdam in de Tweede Wereldoorlog. Meer wandelingen door de stad vind je onder meer op stadswandeling-rotterdam.nl en geschiedenisbeleven.nl.
De route
Mijn wandeling begint bij Rotterdam Centraal Station. Vanaf hier liep ik al vaker richting het Museumkwartier, dat vandaag het eindpunt van de wandeling zal zijn. Hier ademt de stad de wederopbouw. Na de bevrijding wilde Rotterdam de Tweede Wereldoorlog vergeten, de toekomst tegemoet. Stadsbouwmeester Cornelis van Traa ontwierp een moderne binnenstad.
Daar hoorde nog niet meteen een nieuw station bij. Het oude station, destijds met de naam Delftse Poort, raakte tijdens het bombardement in 1940 beschadigd, maar werd na herstelwerkzaamheden weer in gebruik genomen. In 1957 maakte het plaats voor een nieuw station.
Na de oorlog kregen de spoorwegen het verwijt dat zij hadden meegewerkt aan onder meer de transporten van Joden naar vernietigingskampen. De treinen bleven rijden tot de Spoorwegstaking, die in september 1944 begon en tot het einde van de oorlog duurde.
Vandaag loop ik rechts het Weena op, langs het Groot Handelsgebouw, tot aan de stoplichten. Daar steek ik de Henegouwerlaan over en loop ik verder over de Beukelsdijk. Na enkele honderden meters ga ik links de Frank van Borselenstraat in. Daarna rechts de Beatrijsstraat in en verder naar de kruising met de Graaf Florisstraat.
Op nr. 45, nu het Maatschappelijk Ondersteuningsbureau MOB, zat in de oorlog de huishoudschool. Hier kregen kinderen die sterk ondervoed waren in de hongerwinter van 1944/1945 een halve liter bijvoeding per week. Door de honger stierven die winter duizenden Rotterdammers aan de gevolgen van ondervoeding.
Ik loop door en ga links de Witte van Haemstedestraat in. Deze volg ik tot het Middellandplein. Ik steek het plein over en loop de Claes de Vrieselaan in. Deze kruist na enkele honderden meters de Schietbaanlaan. Daar ga ik links.
Op nr. 42, dat is even zoeken, bevond zich het Joods Ziekenhuis Megon Hatsedek en het Israëlitisch Oude Lieden Gesticht. Ze maakten deel uit van het goed georganiseerde Joodse gemeenschapsleven. Met 13.000 Joden had Rotterdam de op een na grootste Joodse gemeenschap van ons land, maar de stad kende in de oorlogsjaren geen echte Joodse buurt.
Ik loop terug naar de Claes de Vrieselaan en ga daar links. Verderop rechts de Robert Fruinstraat in, tot aan de Heemraadssingel. Daar ga ik rechts en loop door tot de 2e Middellandstraat. Alweer zo’n prachtig, groen stuk in de stad. Links en meteen weer rechts brengt me bij Heemraadssingel 165.
Hier lokte collaborateur en dubbelspion Anton van der Waals op 9 maart 1943 een aantal leden van een Delftse studentenverzetsgroep in een val. De studenten zijn geëxecuteerd. In mei 1948 kreeg Van der Waals de doodstraf voor het verraad van ten minste 83 verzetsmensen, waarvan er 38 zijn omgekomen. In januari 1950 werd hij geëxecuteerd.
Ik loop terug, steek de 2e Middellandstraat over en volg de Heemraadssingel aan de rechterkant. Bij de Mathenesserlaan ga ik links de Heemraadsbrug over. Aan de overzijde van de singel naar rechts, tot de Nieuwe Binnenweg, daar links.
Op 1 oktober 1943 werd de eerste grote razzia gehouden op nr. 326 – toen bioscoop Capitol Theater, nu een evangelisch centrum. Omdat Duitsland steeds meer mannen naar het oostfront moest sturen, kwamen industrie en landbouw in gevaar. Daarom werden in bezette gebieden arbeidskrachten geworven. Eerst gebeurde dat op vrijwillige basis, later gedwongen. Vanaf mei 1943 gingen de Duitsers over tot de Arbeitseinsatz: het oproepen van mannen tussen 19 en 40 jaar. Op de avond van 1 oktober werd dit theater afgegrendeld. In het publiek zocht de Ordnungspolizei, ondersteund door de Nederlandse politie, naar mannen die de Arbeitseinsatz hadden ontdoken.
Ik loop door tot de Claes de Vrieselaan en ga daar links en vervolgens de tweede straat rechts, de Mathenesserlaan. De route kruist de 's-Gravendijkwal en later de Nieuwe Binnenweg en de Rochussenstraat.
Hier woonde op nr. 77 de Joods-Poolse bioscoopeigenaar Abraham Tuschinski. Bij het bombardement in 1940 verloor hij zijn vier Rotterdamse theaters aan de brand. Hij werd op 1 juli 1942 opgepakt en via Westerbork naar Auschwitz gedeporteerd. Bij aankomst op 17 september is hij direct vergast.
Bij de stoplichten voorbij het Nederlands Architectuurinstituut ga ik linksaf het Museumpark in. Net voorbij Museum Boijmans van Beuningen (rechts), dat de oorlog ongeschonden doorkwam, ga ik links de Westersingel op. De weg voert me in tien minuten terug naar het Centraal Station.
In de trein lees ik nog meer over de geschiedenis van dit Rotterdamse stadsdeel in de Tweede Wereldoorlog. In de Aleidisstraat, een zijstraat van de Beatrijsstraat, heeft een ware shoah plaatsgevonden. Maar liefst 105 bewoners van deze bepaald niet lange straat zijn in de oorlog vermoord. De wandeling heeft de verschrikkingen van de Tweede Wereldoorlog weer dichterbij gebracht.
In het kader van 75 jaar vrijheid worden dit jaar in het hele land herdenkingen, vieringen en tentoonstellingen georganiseerd. Ga voor het volledige overzicht naar tweedewereldoorlog.nl.
Onderduikers boven het orgel
Tip: verleng uw wandeling met een bezoek aan de Breepleinkerk in Rotterdam-Zuid. In dit gebouw kerken nu om de beurt een evangeliegemeente, Pakistaanse christenen en een protestantse gemeente. Tijdens de Tweede Wereldoorlog zaten hier bijna drie jaar lang zeven Joodse mensen ondergedoken op de twee zolders boven het orgel. De bewijzen van hun aanwezigheid liggen nog op de houten vloer. Wie waren zij en wie hielpen hen? Ontdek het tijdens een rondleiding. Onder meer bereikbaar met tram 25 vanaf het Centraal Station, reistijd 20 minuten. Vooraf aanmelden is nodig.
Foto: Heemraadssingel Rotterdam
