Vóór de Reformatie was maatschappelijk werk, of de toen vaak gebruikte term ‘armenzorg’ vooral een verantwoordelijkheid van de diverse kloosterorden en individuele christenen. Er was geen centraal (overheids)orgaan of instantie die verantwoordelijk was voor de zorg over de hulpbehoevende naaste. De kerk, die bijna altijd open was, functioneerde als welkome schuilplek voor mensen zonder huis, al was niet iedereen welkom. Mensen met een besmettelijke ziekte als melaatsheid of de pest, werden soms in een aparte kapel opgevangen, maar moesten vaak buiten blijven, waar ze via een kijkgat in de muur de mis konden volgen.
Diaken, dienaar
Met de komst van het protestantisme in de Nederlanden, komt de armenzorg grotendeels in handen van gelovigen die het ambt van diaken bekleden. Diaken betekent in het Grieks ‘dienaar’. Tot op heden heb je in de Protestantse Kerk in Nederland in iedere aangesloten kerkelijke gemeente een college van diakenen, die samen het bestuur van de diaconie vormen. De diaconie is een aparte rechtspersoon. Dit om te zorgen dat de gelden die door de gemeente zijn ingezameld voor de ‘zorg voor de wereld’ niet gebruikt worden voor de gemeente zelf.
Twee soorten diakenen
In de zestiende eeuw wordt het ambt van diaken steeds belangrijker. De meeste kerken kennen dan twee soorten diakenen. De ene groep is verantwoordelijk voor de zorg voor zieken, gevangenen en vreemdelingen, hun hoofddoel is troost bieden. De andere groep is verantwoordelijk voor het geld, voor hoe het wordt binnengehaald en hoe het wordt uitgegeven. In die tijd laat de diaconie in grote steden veel panden bouwen: ziekenhuizen, weeshuizen en verzorgingshuizen. Hier worden gratis opvang en zorg gerealiseerd.
Algemene Bijstandswet
Niet iedereen is even blij met de kerk en diaconie en hun machtige positie binnen de (armen)zorg. In 1800 komt er een zogenaamde ‘armenwet’. Die maakt de zorg voor armen tot een publieke dienst.
Toch staan de protestantse diaconieën nog lang aan het roer van ziekenhuizen, weeshuizen en plekken waar armen en ouderen worden opgevangen. Pas in 1963 wordt de zorg voor de noodlijdende ander echt een taak van de overheid, met de invoering van de Algemene Bijstandswet.
Kerk in Actie
Naast het bieden van individuele hulp en hulp dichtbij, steunt de diaconie ook hulpverleningsorganisaties in binnen- en buitenland. Dit gebeurt binnen protestantse gemeenten veelal via Kerk in Actie, de hulporganisatie van de Protestantse Kerk in Nederland.
In 1994 zijn verschillende kerkelijke hulpverleningsorganisaties samengegaan in deze landelijke organisatie. Ze omschrijven zelf hun missie als volgt: ‘In actie voor de naaste; dichtbij en ver weg. Geen mens uitgezonderd.’
Antwoord van de rechtvaardigen
De drang om goed te doen, om te zien naar je naaste en hulp te bieden in nood, is deel van het dna van een christen. Geïnspireerd door Jezus, die uitdeelde van wat hij had. De diaconie geeft handen en voeten aan de kern van het evangelie, verwoordt in Mattheus 25 vers 35-39: “Want ik had honger en jullie gaven mij te eten, ik had dorst en jullie gaven mij te drinken. Ik was een vreemdeling, en jullie namen mij op, ik was naakt, en jullie kleedden mij. Ik was ziek en jullie bezochten mij, ik zat gevangen en jullie kwamen naar mij toe.” Dan zullen de rechtvaardigen hem antwoorden: “Heer, wanneer hebben wij u hongerig gezien en te eten gegeven, of dorstig en u te drinken gegeven? Wanneer hebben wij u als vreemdeling gezien en opgenomen, u naakt gezien en gekleed? Wanneer hebben wij gezien dat u ziek was of in de gevangenis zat en zijn we naar u toe gekomen?”
Lees meer over dit soort protestantse onderwerpen in de Canon van het Nederlandse protestantisme. Je kunt het boek hier bestellen.
Tekst: Francis Boer | Foto: Nienke van Denderen
