In 1864 vindt binnen de Nederlandse Hervormde Kerk een zogeheten modaliteitsscheuring plaats. Dat houdt in dat een gemeente of stroming zich niet volledig afkeert van de kerk waartoe ze behoort maar wel besluit om een andere koers te varen. Die kan bijvoorbeeld betrekking hebben op de organisatie of de denkwijze.
De Confessionele Vereniging verzet zich tegen de rationalistische en vrijzinnige geest binnen de Nederlandse Hervormde Kerk. Volgens de aanhangers zou de kerk moeten vasthouden aan de oude belijdenis (confessie) - dát is de samenvatting van de christelijke leer.
Een gezonde kerk
Door het onbekrompen en ondubbelzinnig vasthouden aan de belijdenis, kan de kerk weer gezond worden. Dit is de overtuiging van politicus Guillaume Groen van Prinsterer (1801-1876), die op bijval kan rekenen binnen de Confessionele Vereniging.
Maar hoe werkt dat in de praktijk, de kerk weer ‘gezond’ maken? De leden van de Confessionele Vereniging geloven dat dit mogelijk is door de leertucht in de kerk toe te passen, in plaats van de heersende leervrijheid. Dit betekent heel praktisch: toezicht of de belijdenis wordt gehandhaafd. Gemeenteleden en ambtsdragers worden getoetst op hun geloof en de leer die ze uitdragen. Is die niet volgens de belijdenis van de kerk, dan moet er in die gemeente wat veranderen.
Naar gemeenten waar ‘getrouwe verkondiging van het Evangelie’ ontbreekt, stuurt de vereniging jonge (vaak door de vereniging opgeleide) evangelisten. Zij moeten een ‘ander geestelijk klimaat’ scheppen. Daarnaast houden ze de besluiten van de synode van de Nederlandse Hervormde Kerk nauwlettend in de gaten. Waar ze het niet eens zijn met besluiten, roepen ze kerkenraden op te protesteren. Ook geeft de vereniging een blad uit voor leden, dat door de tijd heen verschillende titels krijgt, zoals Guido de Brès, mededeelingen van de Confess. Vereeniging.
Reorganisatie op één?
Pas op de tweede plaats staat voor de Confessionele Vereniging de reorganisatie van de kerk(orde), waar tijdens de Doleantie in 1886 op wordt aangestuurd. In de statuten van de Confessionele Vereniging gaat het juist over het van binnenuit versterken van de kerk, in plaats van de complete kerkorganisatie omgooien of afscheiden.
De eerste voorzitter legt de keuze voor de naam van de vereniging als volgt uit: ‘Eene Confessionele Vereeniging is, naar onze mening, een Vereeniging, die niet aan de wetenschap en niet aan de consciëntie of het bewustzijn van het individu, maar alleen aan de wettig bestaande belijdenis der Kerk de uitspraak over laat, over wat in de Kerk regt heeft van bestaan of niet.’
Jaren later, onder invloed van Ph. J. Hoedemaker, vaart de vereniging een heel andere koers. Ze zijn dan tot de conclusie gekomen dat er eerst reorganisatie nodig is van het kerkelijk bestuur, dan pas eerherstel van de belijdenis. Het doel is echter nog steeds om in de kerk te blijven en van binnenuit aan herstel te werken.
Doel bereikt?
Waar in 1865 bij de eerste ledenvergadering 58 predikanten en 103 ouderlingen aanwezig zijn, groeit de Confessionele Vereniging in de jaren erna snel. Ze verliezen in 1886 een behoorlijk deel van de leden door de Doleantie, en in 1906 nogmaals bij de oprichting van de Gereformeerde Bond.
Toch blijven de confessionelen binnen de Nederlandse Hervormde Kerk een vereniging van invloed, die zich vanaf de jaren dertig vooral bezighoudt met reorganisatie van de kerkorde. In 1951 wordt dit op aandringen van de vereniging werkelijkheid. De hervormde kerk presenteert een nieuwe kerkorde, met daarin als kernpunt dat ze een Christus-belijdende kerk wil zijn, die weert wat haar belijdenis weerspreekt. De Confessionele Vereniging denkt er serieus over na zichzelf op te heffen, een belangrijk doel is immers bereikt. Dat doet ze uiteindelijk niet, want er is volgens de vereniging nog voldoende werk aan de winkel, juist in het ondersteunen van het zijn van die Christus-belijdende kerk.
Confessionele Beweging
Een grote sprong naar de 21e eeuw: het ledenaantal daalt en de vereniging besluit zich uitsluitend te focussen op de primaire taak van de kerk: het belijden van Jezus Christus als de Weg, de Waarheid en het Leven. In 2008 wordt de Stichting Schrift en Belijden opgericht, als onderdeel van de Confessionele Vereniging.
Uiteindelijk ontstaat in 2021 uit een fusie van de Confessionele Vereniging en het Confessioneel Gereformeerd Beraad de Confessionele Beweging. Tegenwoordig telt deze beweging zo’n 1.600 leden. Het blad heet Confessioneel-Credo en er worden lezingen, conferenties en ontmoetingsdagen georganiseerd.
Lees meer over dit soort protestantse onderwerpen in de Canon van het Nederlandse protestantisme. Je kunt het boek hier bestellen.
Foto: eerste pagina van een uitgave van de Nederlandse Geloofsbelijdenis
