Niet christelyck
In de Nederlanden, een protestantse natie, was geen slavenhandel omdat men dat ‘niet christelyck’ vond. Maar overzee, in de eigen koloniën, waren er minder gewetensbezwaren. In de zalen van Museum Catharijneconvent wordt aan de hand van verschillende thema’s inzichtelijk welke rol de Nederlandse kerk speelde in de slavenhandel. Zonder drama en vanuit verschillende historische perspectieven laat men zien hoe slaafgemaakten beroofd worden van hun fundamentele menselijke waardigheid. Ook door de kerk.
Met de Bijbel in de hand
Het verbaast me niets, het is van alle tijden dat we de Bijbel naar onze eigen hand willen zetten. Een van de argumenten vóór de slavenhandel is dat de Bijbel niet spreekt van lichamelijke maar van geestelijke vrijheid. Een slaafgemaakte kon zich bekeren tot het christendom maar dit betekende nog geen vrijmaking uit het slavenbestaan. Velen verklaarden dat het nou eenmaal gaande is in de koloniën en dat zij daar niets aan konden veranderen. ‘Wet der gewoonte dwingt ons, om aan dit alles mee te doen’ (Jacobus Canter Visscher, predikant in Zuid-India rond 1720). Dus kunnen we er maar beter van profiteren, toch?
Dopen of niet?
Ik heb inmiddels veel gehoord over ons slavernijverleden. Ik heb geen moment gedacht dat de kerk er een positieve rol in gespeeld zou hebben, maar het is onthutsend en confronterend dat de kerk niet alleen oogluikend heeft toegezien maar ook heeft meegewerkt aan dit verleden. Voor handel en welvaart moest alles wijken. De kerk was verweven met de republiek en wilde ook groeien. Waarom was de protestantse dooppraktijk dan onder slaafgemaakten zoveel minder in zwang dan onder de rooms-katholieke zuidelijke buren? Omdat men bang was dat men hen vrij moest laten als ze eenmaal bekeerd waren. Want een rechtschapen christen kun je moeilijk in gevangenschap houden.
Tegengeluiden
Het Catherijneconvent heeft diepte en nuance aangebracht in de tentoonstelling. Het aandeel van de kerk wordt duidelijk, maar ook de tegengeluiden worden uitgebreid besproken. Zendelingen die opkwamen voor betere leefomstandigheden van de slaafgemaakten, predikanten die zich openlijk verzetten tegen de slavernij, en opvallend veel vrouwen die in verzet kwamen. Ook de weg naar afschaffing wordt uitgebreid tentoongesteld.
Ervaring
De expositie is ruimtelijk ingericht. Met een boekje in de hand kun je op eigen tempo door de zalen. In elke zaal is een groot scherm waar Gustav Borreman, acteur en zoon van een dominee, op persoonlijke, innemende en tegelijk confronterende wijze vragen aan ons stelt en verschillende perspectieven bespreekt. Hedendaagse kunst brengt ons in het hier en nu, bevraagt ons, laat ons nieuwe perspectieven zien. In de zalen staan her en der pallets met daarop blokken die gemaakt zijn van afvalproducten. In de lezing hoor ik dat deze ons laten zien dat wij ook nu nog leven in een zeer ongelijk handelssysteem.
Hedendaags gevangenschap
De expositie zet me aan het denken. Ik heb net de podcast ‘Niet te geloven’ beluisterd die me opnieuw doet beseffen hoe sommige kerken mensen geestelijk gevangen kunnen houden. Hoe mensen die eruit willen stappen doodsbang zijn in de hel terecht te komen. Dogma’s kunnen schade toebrengen aan een mens, als men zich anders of niet geaccepteerd voelt. En dit is maar één voorbeeld, je kunt mensen op veel manieren gevangenhouden. Wellicht minder zichtbaar, maar nog steeds traumatisch.
De tentoonstelling ‘Christendom & slavernij. Een Nederlands verhaal’ is tot en met 22 september te zien in Museum Catharijneconvent in Utrecht. Bekijk ook de gesprekshandleiding bij deze tentoonstelling.
