De lutherse gemeente in Amsterdam dateert van eind 16e eeuw. In de 17e eeuw is ongeveer twintig procent van de bevolking van Amsterdam luthers. Dat is nu wel anders. De voluit geheten Evangelisch-Lutherse Kerk in het Koninkrijk der Nederlanden, in 2004 opgegaan in de Protestantse Kerk in Nederland, telt 11.000 leden. Ze zitten deels in zelfstandige lutherse gemeenten en deels in protestantse wijkgemeenten waarin de lutheranen zijn opgenomen.
Lutheranen hechten erg aan de lutherse identiteit. Ze noemen zichzelf ‘vrije en blije’ mensen met een open visie op de Bijbel – niet alle ‘uitspraken’ hebben evenveel gewicht. Wat lutheranen geloven is wel vastgelegd in belijdenisgeschriften, maar de interpretatie ligt niet voor eeuwig vast.
Openheid naar de stad
Er is dan ook ruimte voor diverse vormen van geloofsbeleving, meldt de lutherse gemeente van Amsterdam op haar website. Daarnaast is er een grote openheid naar de stad, naar kunst en cultuur. De seculiere context brengt de gemeente tot nieuwe vormen van kerk-zijn en kerkelijke presentie. En daarin is deze kleine gemeente groot. Vanuit de Oude Lutherse Kerk in het centrum, de Maarten Luther Kerk in Zuid en de Augustanahof in West is ze diaconaal, pastoraal en missionair zichtbaar. Waar mogelijk werkt ze samen met buurtkerken van andere kerkgenootschappen en met buurtorganisaties.
De wandeling, die de lutherse gebouwen in het centrum en in Zuid aandoet, start op het Centraal Station van Amsterdam.
Loop vanaf het Stationsplein, met de rug naar het station, naar links, richting de Prins Hendrikkade. Steek bij het kruispunt over. Ga even links en direct daarna bij het water rechtsaf naar de Geldersekade, steek bij de Nieuwmarkt schuin naar links over. Vervolg de route via de Sint Antoniebreestraat, die overgaat in de Jodenbreestraat. Ga op het Mr. Visserplein naar rechts, negeer de afslag naar rechts en vervolg de weg via het Jonas Daniël Meijerplein naar de Weesperstraat. Neem de tweede straat links (aan de overkant van het water), de Nieuwe Keizersgracht. Loop door naar nr. 570, het Luther Museum Amsterdam.
Luther Museum
Wilt u het Luther Museum Amsterdam bezoeken, controleer dan vooraf op de website welke coronamaatregelen op dat moment gelden. Het museum is gevestigd in gebouw Wittenberg, genoemd naar de plaats waar Maarten Luther in 1517 zijn stellingen over de hervorming van de toenmalige kerk verkondigde. Die actie leidde tot de Reformatie.
Het pand is gebouwd in 1772 als het Oude Mannen- en Vrouwenhuis van de evangelisch-lutherse diaconie, bedoeld voor de opvang van armen, ouderen en wezen. Met zijn regentenkamers, de gang en de kerkzaal is dit gebouw zelf het belangrijkste collectiestuk van het luthers erfgoed, dat verder bestaat uit schilderijen van onder meer Ruysdael, zilver en authentieke meubelstukken. Zeker een bezoek waard!
Loop terug naar de Weesperstraat en steek deze over. Loop door naar nr. 44-28, het Van Brants Rus Hofje.
Van Brants Rus Hofje
Boven de deur van dit hofje staat een vers waarmee voorbijgangers worden opgeroepen Brants te volgen in het tonen van erbarmen:
Brantz, door de Koopmanschap tot Rijkdom en tot Eer Geklommen, heeft mij, in den naarnacht van sijn leven, Den Ouden tot hun troost, ter wooninge gegeven. Aanschouwer, is uw doen gezegend van den Heer. Volg Brantz in deugden en zijn liefde tot den armen: God gaf hem, dat hij mild zig hunner kon erbarmen.
Christoffel van Brants riep dit hofje bij testament van 17 juni 1732 in het leven met als doel ‘onderdak en verzorging te verlenen aan behoeftige vrouwen (…) alsmede het huisvesten van verpleegkundigen en van werkende en studerende jongeren, alle van onbesproken gedrag’. Momenteel is het een woonplek voor studenten, en gezien de locatie ben je flink bevoorrecht als je hier mag wonen.
Vervolg de Nieuwe Keizersgracht tot aan de Amstel, ga linksaf en vervolgens rechts over de Magere Brug. Vervolg aan de overkant de Amstel links en ga ter hoogte van de volgende brug naar rechts, de Sarphatistraat in. Ga voorbij de Nederlandsche Bank links, het Westeinde. Steek de brug over naar de Van Woustraat, die bij de Jozef Israëlskade overgaat in de Rijnstraat. Steek het Victorieplein over en ga rechts, de Vrijheidslaan in. Houd links aan, de Rooseveltlaan in. Loop door tot de laatste straat vóór het Europaplein, de Dintelstraat. Ga hier links. Op de hoek met de Uiterwaardenstraat staat de Maarten Luther Kerk.
Maarten Luther Kerk
De Maarten Luther Kerk, ‘ankerplaats voor kerkelijke, sociale en spirituele activiteiten in de Rivierenbuurt’, heeft sinds dit jaar een nieuw aangelegde tuin en vijftig zonnepanelen. De glas-in-loodramen worden mooi uitgelicht in het donker. Er zijn meer kerkplekken in de Rivierenbuurt. ’In de Roos’ in de Rooseveltlaan en ‘In de Waard’ in de Uiterwaardenstraat bieden onderdak aan mensen die anders tussen wal en schip raken, zoals ongedocumenteerden. In de woningen is een huisvader of -moeder aanwezig als begeleider. In de Maasstraat staat het luthers diaconaal centrum ‘In de Zwaan’. Van hieruit ondersteunen zo’n 120 vrijwilligers mensen in kwetsbare posities.
Loop terug naar de Rooseveltlaan en steek deze over, vervolg de Dintelstraat. Neem de vierde weg links, de Deurloostraat. Ga rechts naar de Scheldestraat, die vanaf de Jozef Israëlskade overgaat in de Ferdinand Bolstraat. Loop deze uit tot de Stadhouderskade en steek hier over naar de Vijzelgracht (na de rotonde), die na de Prinsengracht overgaat in de Vijzelstraat. Loop door tot het Muntplein, ga links de Singel op, en vervolg deze tot aan het Spui. Op de hoek van Singel en Spui vindt u de Oude Lutherse Kerk.
Oude Lutherse Kerk
Deze ‘hoofdlocatie’ van luthers Nederland is een echte citykerk: mensen vanuit de hele stad en de regio komen hiernaartoe. Al vanaf 1600 werd op deze plaats in een pakhuis gekerkt. Door aankoop van naastgelegen panden werd de oppervlakte van de kerk steeds groter. In 1633 werd een nieuwgebouwde kerk in gebruik genomen. De kerk biedt plaats aan vieringen en wordt ook verhuurd aan de Universiteit van Amsterdam. Die heeft op werkdagen de beschikking over verschillende ruimtes en gebruikt de kerk onder andere als aula. Naast de kerk (adres: Handboogstraat 4) staat het Huis op het Spui, opgezet vanuit de lutherse gemeente. Hier kunnen mensen terecht met levensvragen of problemen. Er vinden ook activiteiten plaats op het gebied van spiritualiteit.
Steek het Spui over richting de Spuistraat en neem de eerste gelegenheid links, de Heisteeg. Ga rechtsaf de Singel op en vervolg deze richting Centraal Station. Bijna aan het eind ziet u aan uw rechterhand de Ronde of Nieuwe Lutherse Kerk (adres: Kattengat 2), een voormalige lutherse kerk die sinds 1975 bij een hotel hoort, als gelegenheid voor grote bijeenkomsten. Vanaf hier bent u in een paar minuten weer op het Centraal Station.
Op een paar gebouwen na hebt u nu alle lutherse gebouwen in Amsterdam gezien. De Lutherhof en de Augustanahof in Amsterdam-West, plekken voor beschermd wonen, vallen buiten deze wandelroute.
