Susanna – Van middeleeuwen tot MeToo | Museum Gouda
MeToo in de Bijbel
Het verhaal komt uit het dertiende hoofdstuk van het Deuterocanonieke boek van Daniël en komt voor in Duizend-en-een-nacht. Een vrome vrouw in een tijd van ballingschap in Babylon wordt belaagd door twee machtige mannen. De twee oudsten sloegen haar dagelijks gade, als zij zich ging verpozen, en een hartstochtelijke begeerte naar haar kwam in hen op. Zij smoorden de stem van hun geweten, wendden hun ogen af van de hemel en dachten niet aan de dreiging van de rechtvaardige straffen. Ze chanteren haar, zodat ze haar kunnen begeren. Ze dreigen haar met de dood, maar ze gaat er niet op in. Liever val ik onschuldig in uw handen (lees: word ik ter dood veroordeeld) dan te zondigen tegen de Heer. Ze begint te schreeuwen. En terwijl de twee oudsten haar in de rechtszaal beschuldigen van overspel, blikte Susanna schreiend op naar de hemel, want in haar hart bleef zij vertrouwen op de Heer. Daniël is daar ook, staat op en neemt het voor haar op. De oudsten worden verhoord, betrapt op leugens en gestenigd.
Wie zou haar geloven?
Daniël is de reddende engel in een verhaal dat gelukkig goed afloopt. Maar hoe realistisch is dit? Durfden vrouwen toen wel voor zichzelf op te komen? Gaven ze niet meestal toe om aan de schande te ontkomen? Wie zou hen geloven? Ik moest meteen denken aan een podcast die ik onlangs luisterde: ‘de erfenis’ van AudioCollectief SCHIK. In twee van de zes afleveringen gaat het over Rachida, een Marokkaanse vrouw, die ternauwernood ontsnapt aan een gearrangeerd huwelijk met een agressieve man. Totdat hij haar bezoekt en verkracht. Nu ze onteerd is, kan ze niet anders dan met hem trouwen. Ze vertelt het tientallen jaren aan niemand. Zijn dit soort voorbeelden niet realistischer dan het verhaal uit Daniël? Is schaamte niet vaak sterker dan het vertrouwen in God of in de mensen om je heen? En toch was ik blij toen ik deze expositie en dit verhaal ontdekte. Want in onze Bijbel staan dus verhalen van sterke vrouwen en van mannen die toen al streden tegen misbruik.
Susanna in vele gedaanten
De expositie laat zien dat het verhaal, en dan met name het beeld van Susanna die wordt begluurd of belaagd door de twee mannen, ook is gebruikt voor andere doeleinden. Zo werd Susanna een rolmodel voor vroomheid en kuisheid, maar ook gebruikt als antisemitisch pamflet en afgebeeld als een verleidelijke pin-up. Toch is ze ook afgebeeld als belaagde prooi, en hier en daar als een krachtige survivor. In een klein schilderijtje van Rembrandt legt hij met een paar ‘pennestreken’ de schaamte van Susanna vast. Je ziet hoe ze vertwijfeld haar lichaam afwendt. Echt onder de indruk was ik van een video-installatie waarin kunstenaar Susanna Inglada de impact laat zien die een MeToo-verklaring teweeg kan brengen. De schaamte, het ongeloof, alle reacties en meningen en het verlangen om daar weer vrij van te zijn. De sekszusjes, van de gelijknamige VPRO-serie, laten in een audiotour hun reflecties horen.
Een indrukwekkende expositie in hartje Gouda, in de schaduw van de enorme Sint Jan met een prachtig hofje waar je even op adem kunt komen.
Beelden van de expositie door Rebecca Schoon
