Als iemand in januari zegt: “Ik ga nu echt vasten”, dan weet je dat het niets anders betekent dan een poging om af te vallen. In de Bijbelse tijd was overgewicht niet zo’n probleem: de mensen waren slank. Als je een dik persoon tegenkwam, was dat zonder uitzondering iemand met een stevige positie. Die werd dan ook met jaloerse blikken nagestaard.
Het gebod ‘Eer uw vader en uw moeder’ in de Tien Geboden is oorspronkelijk: ‘Houd uw vader en moeder op gewicht.’ In tijden van schaarste werd het voedsel namelijk vaak opnieuw verdeeld. Oudere mensen waren dan al snel de verliezende partij vanwege hun niet zo productieve ouderdom.
Rampdag als vastendag
Het Oude Testament is niet zo scheutig met informatie over vasten. Het belangrijkste moment voor het vasten nú is de verwoesting van Jeruzalem op 10 augustus van het jaar 70. Die rampdag is een vastendag geworden. Maar die komt natuurlijk niet voor in de Hebreeuwse Bijbel, want die werd al afgesloten in de eerste eeuwen vóór de christelijke jaartelling. Er was toen nog geen reden om te rouwen over de tempel.
Op de tiende dag van het joodse Nieuwjaar, de Grote Verzoendag, vasten joden van zonsondergang tot zonsondergang. Daarnaast zijn er nog vier vastendagen die verband houden met de verwoesting van de tempel. Dat is een donkere periode geweest, en dat is het nog. Sommige groepen eten dan geen vlees of voedsel dat in dierlijk vet is gebakken. En ze drinken ook geen wijn.
Ten overstaan van God
Wat heb je er allemaal aan? Allereerst dit: het vasten op de Grote Verzoendag is van een heel andere aard dan op een van de vier vastendagen. Grote Verzoendag volgt op tien dagen bezinning. Je houdt jezelf tegen het licht en dan moet je niet afgeleid worden door voedsel. Bovendien brengt vasten je in een wereld waarin vele duizenden dagelijks geen volledige maaltijd hebben.
En Jezus? Vastte Jezus ook? Nou en of. Het hoort zelfs bij zijn eerste optreden: Hij bracht als een ‘woestijnmonnik’ veertig dagen en nachten al vastend door in de woestijn. Je zou het ‘bezinningsvasten’ kunnen noemen. Daarmee kies je voor een wereld die bepaald om bezinning vraagt.
Maar verderop in de Bijbel lezen we (Marc. 2:18-20) dat de leerlingen van Johannes de Doper en de farizeeën wel vastten, maar de leerlingen van Jezus niet. Stonden die anders in hun geloof? Kennelijk wel. Jezus heeft er niet op aangedrongen dat ze zouden vasten. Waarschijnlijk deed Hij het zelf wel, in elk geval op Grote Verzoendag, maar dat is een beetje gissen.
Je vast als je bezinning zoekt, maar dat hoeft niemand te zien
Vermoedelijk hadden de farizeeën in Jezus’ dagen allerlei vastendagen uitgeroepen. Daar kon je voor kiezen. De tempel stond in elk geval nog overeind in die tijd. In Handelingen 27:9 lees je dat ‘de vasten’ achter de rug is, maar er staat niet welke vasten dat is. Het lijkt erop dat de Grote Verzoendag met vasten is uitgebreid en dat de plicht je te ‘verootmoedigen’ als vasten is opgevat.
Kennelijk kon je er ook mee stunten. In Matteüs vertelt Jezus een verhaal in drie delen over toneelspelers die stunten met aalmoezen: ‘Zie eens hoe rijk en goedgevig ik ben!’ Dan: ‘Zie eens hoe mooi ik kan bidden!’ En ten slotte: ‘Heb je wel in de gaten hoe vroom ik ben als ik vast?’ Jezus noemt hen hypocrieten. Je merkt hoe Hij erin staat: iemand financieel ondersteunen, bidden en vasten doe je ten overstaan van God. Je vast als je bezinning zoekt (Matt. 6:1-18) of als je verdrietig bent, maar dat hoeft niemand te zien of te weten.
Kwetsbaar
Vasten was en is in Israël zeer beperkt. De joodse traditie kent geen lange vastenperiodes, het blijft beperkt tot enkele dagen. Net als in de islam is er in de kerk wel een langere vastenperiode. In het christendom gaat het dan om de veertig dagen voorafgaand aan Pasen. Hier hoort ook de geschiedenis bij van Jezus, die veertig dagen vastte in de woestijn en door de Boze werd verzocht. Vasten maakt je bescheiden en kwetsbaar. De aarde is een woestijn, een plek waar duivelse machten zich thuis voelen. Maar het zal de Boze nog lang heugen.
Lees ook:
