Vaak gaan de hoofden omlaag zodra de vraag gesteld wordt wie zich geroepen voelt. Om te notuleren, om ouderling te worden of om de rommelmarkt te organiseren. Toch speelt roeping een belangrijke rol in het werk voor de kerk, meent Maroesjka Versantvoort die onderzoek doet naar arbeid en zingeving. “Het hogere doel is essentieel bij roeping. Wie haar of zijn werk vanuit roeping doet, kan beter omgaan met tegenslagen, is gedreven en gaat voorbij aan eigen gewin.”
Duizenden ambtsdragers, vrijwilligers en professionals houden door hun inzet, energie en tijd de kerk gaande. Soms uit roeping, soms uit een sterk gevoel van verantwoordelijkheid, vaak uit een combinatie van de twee.
Maroesjka Versantvoort: “Het is prachtig om te zien dat vrijwilligers met hart en ziel betrokken zijn. Dat zij hun energie en tijd besteden aan hun geloofsgemeenschap, in een tijd waarin vrijwilligerswerk sterk terugloopt. Wie haar of zijn werk vanuit roeping doet, kan beter omgaan met tegenslagen, is gedreven en gaat voorbij aan eigen gewin. De inzet is gericht op een hoger doel, gelegen buiten het eigen particuliere belang. Dat geeft het werk zin.”
Versantvoort doet, als bijzonder hoogleraar aan de Protestantse Theologische Universiteit, vanuit haar leerstoel één dag in de week onderzoek naar ‘Arbeid en zingeving’. De econome is daarnaast in dienst van het Sociaal en Cultureel Planbureau (SCP), één van de drie planbureaus van ons land.
“De ervaring van roeping draagt bij aan gemotiveerd raken én blijven”
Wat verstaat u onder roeping?
Versantvoort: “Mensen hebben het gevoel geroepen te worden om een bijdrage te leveren aan een hoger doel. Ofwel door God, vanuit religieuze motieven, ofwel vanuit een sterk gevoel in zichzelf. God of een innerlijke stem zegt je: neem deze taak op je, dit is een belangrijke opdracht in jouw leven.
Het gaat bij roeping om wat mensen zelf ervaren. Dat kan een Godservaring zijn of een innerlijke ervaring die je er bewust van maakt dat je de aangewezen weg moet volgen. Gebed, meditatie, zelfreflectie, gesprekken met naasten, gesprekken met andere ambtsdragers kunnen daarbij een rol spelen.
Voor alle duidelijkheid: roeping is niet voorbehouden aan gelovige mensen. Ook zonder geloof kun je een roeping ervaren en ervoor kiezen je leven in te richten met het oog op een hoger doel. Dat hogere doel is essentieel bij roeping. De ervaring van roeping draagt bij aan het gemotiveerd raken én blijven. Motivatie volgt uit roeping.
Er bestaat soms schroom om het woord roeping te gebruiken. Dat kan voortkomen uit bescheidenheid of de gedachte het belang van het werk niet groter te willen maken dan het is. En toch. Zelfs als iemand zegt ‘oké, ik doe het wel, iemand moet het doen’, onderkent die persoon het belang van wat gedaan moet worden. Blijkbaar is het hogere doel voor jou zo belangrijk, dat je het zelf gaat doen wanneer anderen afzijdig blijven of afhaken.”
Maakt roeping het werk gemakkelijker en lichter?
“Soms moeten er in het werk blokkades en problemen worden overwonnen. Dan helpt roeping om het hogere doel van het werk en inzet voor ogen te houden. In de kerk, voor gelovigen, kan dat hogere doel zijn: God dienen, en je naasten. Dat is de diepste grond vanwaaruit je het werk doet. Stuit je op tegenslag of teleurstelling, dan kan roeping helpen.
Ooit vroeg een priester mijn vader of hij diaken wilde worden. Hij dacht er lang over na en vond dat hij al zinvol werk voor de kerk deed. Wat zou de functie van diaken toevoegen? Aan de andere kant, dacht hij, ‘waarom ook niet, ik kan in die functie ook dienstbaar zijn aan God en de naasten’. Je kunt zelfs geroepen worden tot iets waarvan je denkt dat je het niet kunt. Mensen beschikken over talenten waarvan ze zich niet altijd bewust zijn. In een taak of functie die je niet ambieert, kun je nieuwe talenten ontdekken en jezelf ontplooien.”
Ook wie geroepen is, bijvoorbeeld leden van de kerkenraad, moet soms besluiten nemen die op kritiek stuiten, bijvoorbeeld de sluiting van een kerk.
“Ik herken dit als lid van het parochiebestuur* waar ik in zat. Er moesten binnen onze parochie veel kerken gesloten worden. Dat is ingewikkeld, er spelen veel emoties en belangen. Parochiebesturen of kerkenraden zijn geroepen hun kerk op een passende, goede manier te besturen. Zij nemen besluiten die het belang van de kerk in de toekomst dienen. Dat kan soms betekenen dat kerken hun deuren moeten sluiten. Het kan getuigen van moed om juist dit moeilijke besluit te nemen. Of een besluit uit te stellen, of alternatieve perspectieven te onderzoeken.
De praktische uitkomst is welke kerk sluit en welke open blijft. Het hogere doel daarachter is: met elkaar kerk zijn om te kunnen vieren, in contact te kunnen staan met God, samen het geloof te beleven met zoveel mogelijk mensen.”
“Je kunt zelfs geroepen worden tot iets waarvan je denkt dat je het niet kunt”
Welke Bijbelse voorbeelden van roeping zijn voor u inspirerend?
“Voor mij is dat het verhaal van de rijke jongeling die wordt geroepen alles achter zich te laten. Levensgeluk, het gevoel hebben iets zinvols te doen voor anderen of voor God als je gelovig bent, zit niet, niet altijd of niet geheel in het vergaren van aanzien, status, materiële welvaart. Het kan je zelfs ongelukkig maken wanneer je daardoor het contact met het hogere doel verliest.
Ook het verhaal van Levi, de tollenaar. Iedereen, van hoog tot laag, kan roeping ervaren. Of je in de ogen van mensen een goed of minder goed mens bent, of je wel of niet wat op je kerfstok hebt. Er kan altijd een moment komen waarop je zegt: nu ga ik het anders doen.
In onze tijd spreekt het voorbeeld van Merel van Vroonhoven mij aan. Zij stopte als topvrouw van de Autoriteit Financiële Markten om leerkracht in het basisonderwijs te worden. Een goede vriend van mij, Wijnand Zondag, besloot te stoppen als hoogleraar arbeidsrecht en werd predikant in de Gereformeerde Gemeenten. Een goede vriendin met een mooie loopbaan in het bedrijfsleven liet zich omscholen en verzorgt nu afscheidsvieringen. Alle drie voelden zich geroepen tot een hoger doel.”
Een van de grootste roepingsverhalen uit de Bijbel is dat van Mozes. Hij probeert pagina’s lang onder zijn roeping uit te komen.
“Dat is heel menselijk. Een voorbeeld. Wij staan met elkaar voor een klimaatuitdaging. Wat betekent dat voor ons gedrag en voor ons leven? Het hogere doel is het bewaren en behoeden van de schepping. Tegelijkertijd zijn er zoveel redenen waarom je echt behoefte hebt aan vakantie, met een vliegtuig, naar de zon.
Soms zijn we ons bewust van hogere doelen en committeren we ons eraan. Tegelijkertijd blijken er ook grenzen te zijn. Hoe allesbepalend is je roeping, hoe ver ben je bereid te gaan om de roeping te volbrengen? Mensen maken daarin hun eigen individuele afweging, in verbinding met de gemeenschap waarin zij leven.”
“Werk krijgt zin als mensen hun eigen bijdrage kunnen zien als een bijdrage aan een groter en hoger doel”
Geldt roeping vooral voor het hogere segment, voor zogenaamd belangrijke functies en taken? Of ook voor maaltijdbezorgers of schoonmakers?
“Veel beroepen zijn eervol en dragen bij aan levensgeluk, bijvoorbeeld door geluk toe te voegen of zorgen van anderen weg te nemen. De zin van het werk als maaltijdbezorger kan liggen in het feit dat niet iedereen zelf koken kan en toch eten moet krijgen. Voor hen is het fijn dat er maaltijdbezorgers zijn.
Of het vak van caissière. Het is belangrijk om boodschappen te kunnen doen. Voor iemand die eenzaam is kan het heel fijn zijn om dagelijks een praatje te maken met de vriendelijke dame of heer achter de kassa. Je hebt misschien niet direct de associatie van roeping, terwijl mensen wel degelijk roeping kunnen voelen om sociaal te zijn in hun interactie met de klanten. Dat is bewonderenswaardig.”
U onderzoekt de relatie tussen arbeid en zingeving. Uw oratie droeg als titel ‘Zin verzoet de arbeid’.
“Veel mensen in onze samenleving zijn onzeker, zoeken en lopen vast. Er zijn op dit moment in Nederland 1,2 miljoen mensen die frequent kampen met burn-outklachten, voor een groot deel te herleiden op werk. Het aantal zelfdodingen onder jongeren neemt al een aantal decennia gestaag toe. Al jaren scoort Nederland hoog als het gaat om welvaart en geluk. Tegelijk scoren we ook hoog op het aantal mensen met mentale gezondheidsproblemen. We zijn welvarend en tegelijk erg ziek.
In mijn oratie besprak ik een aantal paradoxen, schijnbare tegenstellingen, rond arbeid en zingeving. Een ervan is de afhankelijkheidsparadox. Mensen opereren steeds autonomer en onafhankelijk van kerk, tradities, ouders. Je kunt je leven vormgeven zoals je dat zelf wilt.
Tegelijk groeit de invloed van sociale media, waar mensen proberen veel waardering, erkenning en respect te krijgen door opgestoken duimpjes, vinkjes, likes. Zo worden ze afhankelijk van de anderen die ze in hun autonome streven niet nodig lijken te hebben. De organisatie van onze arbeid is sterk gericht op specialisatie. Werknemers zijn verantwoordelijk voor een klein onderdeel, terwijl zij voor het grote geheel wel degelijk sterk afhankelijk zijn van collega’s.
Belangrijk is dat mensen hun eigen bijdrage kunnen zien als een bijdrage aan een groter en hoger doel. Dan krijgt werk zin. Dat geldt zowel voor werknemers als voor vrijwilligers. Mensen die zingeving ervaren in hun leven en hun werk zijn actiever, gezonder, welvarender en gelukkiger.”
Versantvoort woont in Kerkdriel, is daar lid van de rooms-katholieke kerk en vrijwilligster in de Sint Franciscusparochie in de Bommelerwaard.
Tekst: Kees Posthumus | Beeld: Sandra Haverman
