Anselm Kiefer is de kunstenaar van de grote werken: enorme doeken en installaties die een hele zaal beslaan. Museum Voorlinden in Wassenaar is dan ook een uitstekende plaats om zijn werk te laten zien. Het heeft grote zalen waarin het werk van Kiefer goed tot zijn recht komt en waardoor je je als bezoeker deel voelt van de kunst.
Bezinning op de geschiedenis
Anselm Kiefer is een Duitse kunstenaar, in 1945 geboren in het Zwarte Woud. De jonge Kiefer speelt in de ruïnes die door de oorlog zijn ontstaan. Je kunt zeggen dat de Tweede Wereldorlog en de vragen die de Holocaust oproept de grondtoon van zijn werk vormen. Na een studie rechten en Romaanse talen, die hij niet afmaakt, gaat hij naar de kunstacademie. Het werk van Kiefer kenmerkt zich door een bezinning op de geschiedenis.
In de catalogus van de tentoonstelling wordt Kiefers werk zo beschreven:
‘Dankzij zijn eigenzinnige beeldtaal, vol verwijzingen naar geschiedenis, mythologie en literatuur, groeide Anselm Kiefer (1945) uit tot een van de grootste kunstenaars van onze tijd. Zijn werk is een lust voor het oog en prikkelt het brein. Hij denkt groots, werkt op monumentale schaal met ongebruikelijke materialen en deinst er niet voor terug om de ongemakkelijke vragen van het leven te stellen.’
Zware onderwerpen
De ongemakkelijke vragen hebben veel te maken met de Tweede Wereldoorlog. In de eerste zaal, Leidmotieven, staat een grote stalen boekenkast vol boeken. Het zware metaal past bij de zware onderwerpen die Kiefer in zijn werk op laat lichten: de Duitse geschiedenis, cultuur en mythologie en de cyclus van het leven. Kiefer laat zich in zijn werk inspireren door onder meer de gedichten van de joodse dichter Paul Celan die volgens hem in staat is woorden te geven aan het gevoel van leegte na de oorlog. Ook in andere zalen komen de oorlog en de dood voorbij. Ondanks de ongemakkelijke vragen maakt Kiefers werk je echter niet zwaarmoedig.
Verschillende materialen
Kiefer maakt graag gebruik van verschillende materialen die hij grondig bewerkt. Zo overgiet hij lood met zuur, waar prachtige patronen door ontstaan. De tentoonstelling is opgebouwd aan de hand van de materialen. Zo zijn er zalen met de thema’s houtsneden, goud, lood, vitrines, boeken, zeisen en fietsen. Ook zijn een paar heel grote installaties te zien.
Vergulde strohalmen
Zelf werd ik erg getroffen door zaal 2, Der Morgenthau-Plan. Duitsland wordt voorgesteld als een groot tarweveld. Kiefer vult de hele zaal met vergulde strohalmen. Het tarweveld ziet er uitnodigend uit: een zaal om doorheen te rennen of om in te gaan liggen. De installatie verwijst echter niet naar lieflijkheid maar naar een plan van een voormalige Amerikaanse minister van financiën, Henry Morgenthau. Hij wilde na de Tweede Wereldoorlog van Duitsland een akkerland maken. Kiefer schept dat idyllisch uitziende akkerland, en het is aan de bezoeker om te beoordelen of het plan van Morgenthau zinvol en geslaagd was.
Mensloos
Ook zaal 4 met de titel Goud is aantrekkelijk. Goud symboliseert voor Kiefer eeuwigheid, perfectie en God. Landschappen, uitgevoerd in goud en lood, zijn voor Kiefer een reflectie op het menselijk bestaan. Opvallend is dat je in zijn werk nauwelijks mensen aantreft. Soms is een slapend mens te zien, maar de meeste werken zijn mensloos, al kan er voor je gevoel elke moment een mens het werk binnen stappen.
Beetje hoop
Dwalend door de zalen van Voorlinden bemerkte ik dat het kijken naar de werken van Kiefer voor mij is als meegenomen worden in een meditatie over de toestand van de mensheid en de wereld. Kiefer geeft je een realistische blik, ontluisterend soms. Oorlog, de dood, de ondergang, het is nooit ver weg. Toch slaagt de kunstenaar er ook in om de kijker met een beetje hoop de tentoonstelling weer te laten verlaten. Als er naast zo veel ellende ook kunstenaars zijn die in hun kunst zo veel schoonheid door de treurige staat van de mensheid heen laten klinken, is er misschien nog wel een beetje hoop voor diezelfde mensheid.
De tentoonstelling ‘Bilderstreit’ van Anselm Kiefer is nog te zien tot en met 25 februari 2024 in Museum Voorlinden.
